Search Results for: waterstof

Mostra Convegno komt op stoom…uhhh waterstof

Gepubliceerd op

In vervolg op ons eerdere berichtgeving over de Italiaanse vakbeurs Mostra Convegno, die momenteel volop in gang is in Milaan, nog meer impressies van het beursfront. Zo valt op dat waar in onder andere Nederland en Duitsland alle mogelijke moeite wordt gedaan om de nieuwe aanwas te vinden voor de vakopleidingen, dat in Italië geen issue is, aldus meerdere standhouders. “Er lopen genoeg monteurs rond. Het grote probleem is het nogal uiteenlopende niveau.”

Ecoforest laat op de Mostra Convegno de nieuwe Ecogeo+ Pro water/water-warmtepomp zien, die dit jaar op de markt komt. Het apparaat is verkrijgbaar in de vermogens van 1 tot 16 kW en heeft propaan als koudemiddel. Dit nieuwe systeem is een all-in-one oplossing voor verwarming, koeling en de productie van warmtapwater.

Monoblock
Bij NIBE viel de nieuwe S2125 monoblock luchtgebonden warmtepomp te bewonderen. Dit systeem is zowel in een 16 als 20 kW verkrijgbaar en gebruikt propaan als koudemiddel. NIBE mikt met deze warmtepomp vooral op de woningbouw. Het buffervat heeft een inhoud van 50 liter.

Propaan
Is er nog een discussie gaande over koudemiddelen in Italië? Niet echt, zo konden we wel opmaken uit gesprekken met exposanten. Iedereen zet volop in op propaan. “Je moet ook wel, vanwege de Europese regelgeving die aanstuurt op het gebruik van natuurlijke koudemiddelen.”

Waterstof
In hal I is de Hydrogen Hub te vinden: een trefpunt voor professionals die interesse hebben in waterstof. Eén van de partijen die in de waterstofwereld is gestapt, is Polidoro. Het bedrijf fabriceert waterstofbranders. “Door de hoge prijzen voor warmtepompen zien wij wel marktkansen voor waterstofketels.” In Italië lopen diverse pilotprojecten. Of het een succes gaat worden? De waterstoftransitie lijkt moeizaam van de grond te komen. Het is ook wel opvallend dat Polidoro sinds kort ook in de warmtewisselaars voor warmtepompen is gestapt...

Eerste 100% waterstofketel voor de utiliteitsmarkt in bedrijf

Gepubliceerd op

De vestiging van Hollander Techniek, technisch dienstverlener binnen de utiliteit, retail en industrie, in Apeldoorn, wordt sinds kort op duurzame wijze verwarmd met de eerste 100% waterstofketel voor de utiliteitsmarkt. Niet eerder werd in Nederland een gebouw verwarmd op groene waterstof. Het hoofdkantoor van Hollander Techniek uit 1991 met een totale oppervlakte van 5.500 m2 biedt ruimte aan 400 werknemers. De verwarming via waterstof is bedoeld als pilotproject voor de toepassing van waterstof in grotere gebouwen en heeft een duur van minimaal 2 jaar.

Hollander Techniek neemt vanwege een uitbreidingsbehoefte, naast het huidige pand, naar verwachting in 2025 een nieuw pand in gebruik van in totaal 3.000 m2 op hetzelfde perceel. Omdat beide gebouwen aardgasloos worden opgeleverd, wordt naast de ketel die draait op 100% groene waterstof, gebruik gemaakt van verwarming via een hybride warmtepomp en een ketel op groen propaangas. Deze laatstgenoemde toepassing wordt alleen als aanvulling toegepast op hele koude dagen.

Eerste producent van Nederland
Remeha introduceert met deze pilot als eerste producent van Nederland een hoger vermogen waterstofketel. Bij Hollander Techniek wordt gebruik gemaakt van een Quinta Ace H2 100%, een 100% waterstofketel met een vermogen tot 40kW. Aangevuld met een Effenca MT40-warmtepomp, twee Quinta Ace 45-ketels - in zogenoemde cascade-opstelling – die worden aangestuurd door een miTera Plus systeem-regelaar. Het totale systeem is energieneutraal.

Pand, klant en personeel voorbereiden op een duurzame toekomst
Bij Hollander Techniek is men al jaren bezig om op natuurlijke vervangingsmomenten te verduurzamen. Erik Hollander, algemeen directeur licht de situatie toe: “Naast een nieuw pand in aanbouw willen we ook de stap maken ons huidige pand nog duurzamer te verwarmen en onze CO2-uitstoot hierbij te verminderen. Dat was nog niet zo eenvoudig. Door de isolatiewaarde van ons bestaande pand, de beperkte beschikbaarheid van elektriciteit op bedrijvenpark Apeldoorn-Noord, gecombineerd met de elektrificatie van ons wagenpark en ook de capaciteitsbehoefte van het pand in aanbouw, bleek verwarmen met all ellectric warmtepompen niet mogelijk. Na overleg met onze Apeldoornse partner Remeha, producent van duurzame binnenklimaatoplossingen, is gekozen voor een nieuwe systeemoplossing. Alle oplossingen samen - waaronder ons bestaande WKO-systeem - helpen bij onze ambitie om onze gebouwen in 2025 CO2-neutraal te laten zijn.”
Hollander vertelt over een tweede belangrijke drijfveer: “Wij willen graag vooroplopen in de energietransitie, daarom is het voor ons van groot belang om veel kennis op te doen over waterstof: wat komt erbij kijken, hoe leiden we onze mensen op en hoe trainen we hen om op een veilige manier met waterstof te werken? Daarom kiezen we er juist voor om ons eigen bedrijfspand te verduurzamen en waterstof toe te passen.”

Veel ervaring in waterstofprojecten
Al in 2017 begon Remeha met de ontwikkeling van de eerste waterstofketel voor woningen. Sinds 2019 heeft Remeha ruime ervaring opgedaan in het verwarmen van woonhuizen en appartementen op waterstof. Zo was Remeha in 2019 betrokken bij de verwarming van een appartementencomplex in Rozenburg op waterstof. Dit was destijds de eerste waterstoftoepassing ter wereld in een woongebouw. Daarna volgden succesvolle waterstofprojecten in bestaande en nieuwe woningen.
Waterstofprojecten voor utiliteitsgebouwen zijn de logische volgende stap. Remeha maakt, voor zowel residentiële bouw als utiliteitsgebouwen, gebruik van bewezen aardgasketelplatformen voor de aansturing van waterstofketels, dat ook in combinatie met warmtepompen of propaan aan de hoogste standaarden voldoet, aldus de fabrikant. Voor de utiliteitsmarkt is het Quinta-platform beschikbaar dat schaalbaar is tot grotere vermogens. Remeha heeft drie 100% waterstofketels met verschillende vermogens ontwikkeld voor pilotprojecten: de Tzerra Ace H2 100% 28C, de Tzerra Ace H2 100% 34C en de Quinta Ace H2 100% 45. Remeha is in afwachting van beschikbaarheid van infrastructuur en wet- en regelgeving om de commerciële waterstofketels op de markt te kunnen introduceren.
Maurice Meulenbrugge, productmanager renewable gas bij Remeha is blij met dit nieuwe project: “Bij Remeha geloven we in meerdere wegen naar duurzaam: gasvormigen, elektriciteit en warmtenetten. De oplossing zien wij in het gecombineerd gebruiken van energiedragers, passend bij de omgeving en aanwezige infrastructuur. Waterstof is daarbij een veelbelovende energiedrager. Juist bij toepassingen in de utiliteit, waar de gevraagde vermogens vaak groot zijn, hebben we de kans met waterstof de CO2-uitstoot sterk te reduceren. Daarom zijn wij verheugd om samen met Hollander Techniek dit pilot-project te kunnen draaien, zeker omdat het gaat om waterstof die is geproduceerd met energie uit hernieuwbare bronnen zoals wind- en zonne-energie.”

Waterstof in hybride systeemoplossing is nieuw
Meulenbrugge vertelt over een tweede nieuwtje in dit project: ‘’De hybride opstelling is een nationale primeur te noemen. Niet eerder werd een hybride warmtepomp, een 100% waterstofketel en twee ondersteunende propaanketels in cascade-opstelling, centraal aangestuurd door een systeemregelaar. Met dit project demonstreert Remeha dat waterstof onderdeel kan zijn van het comfortabel verwarmen van bedrijfspanden en creëert daarmee een rol voor waterstof in de duurzame systeemoplossingen. Op die manier leveren wij een bijdrage aan het creëren van een betere leefomgeving.”

 

Testcentrum voor verwarming op waterstof

Gepubliceerd op

Dit najaar start Nefit Bosch in Deventer met de realisatie van een testcentrum voor verwarmingstoestellen die op waterstof werken. De verwarmingsproducent ontwikkelde enkele jaren geleden al een cv-ketel die geschikt is voor waterstof. Naast waterstofketels werkt Bosch in Nederland ook aan componenten voor elektrolyzers, waarmee groene waterstof kan worden geproduceerd.

Nefit Bosch is sinds 2004 onderdeel van de internationale Bosch groep. Naast warmtepompen en andere elektrische oplossingen, richt Bosch zijn R&D activiteiten ook op waterstof. Waterstof wordt gezien als een veelbelovend alternatief voor aardgas in de gebouwde omgeving, met name omdat de bestaande gasinfrastructuur zonder grootschalige aanpassingen kan worden gebruikt voor de distributie van waterstof.

Waterstof en warmtepompen
Om het waterstoftestcentrum op de locatie van Nefit Bosch in Deventer te huisvesten, zal een bestaande productiehal worden heringericht en verbouwd. “Dit is mogelijk omdat de productie van cv-ketels grotendeels wordt geclusterd in Bosch-fabrieken in het buitenland”, aldus Markus Baumeister, directeur engineering bij Nefit Bosch. “Hierdoor komt er bijna 4000 m2 vrij in de productiehal.” Een derde deel van de productiehal wordt ingericht als testcentrum, inclusief een goed uitgeruste werkplaats voor het bouwen van prototypes. Twee derde van deze ruimte zal worden gebruikt voor andere activiteiten, zoals een configuratiecentrum voor prefab oplossingen en de productie van (dak)warmtepompen. “Oost NL, de ontwikkelingsmaatschappij van Oost-Nederland, en de gemeente Deventer ondersteunden ons bij de uitbreiding en brachten ons testcentrum onder de aandacht bij partijen in de regio en daar buiten”, aldus Baumeister.

Groene waterstof
Voor waterstoftests gelden andere regels en ze vereisen andere voorzieningen, met name op het gebied van veiligheid. “We deden altijd al veel onderzoek naar de verbrandingseigenschappen van aardgas en propaan. We breiden nu de laboratoriumcapaciteit aanzienlijk uit en voegen waterstof toe aan ons onderzoek”, legt Baumeister uit. Voor de tests zal overwegend groene waterstof worden gebruikt. Aan de voorzijde van de huidige productiehal wordt hiertoe een waterstofstation gerealiseerd met tube trailers voor de aanvoer van waterstof. Mogelijk gaat Nefit Bosch in een later stadium zelf groene waterstof opwekken met een eigen elektrolyzer, die mede door een ander onderdeel van Bosch in Tilburg wordt ontwikkeld.

H2 Ready cv-ketel
Hoewel installateurs niet direct met waterstof aan de slag hoeven, benadrukt Baumeister dat groene waterstof op termijn een component van de energiemix voor de gebouwde omgeving kan worden. “Nu hybride warmtepompen steeds populairder worden, kan de combinatie met een waterstofketel interessant zijn als CO2-vrije oplossing, omdat je dan profiteert van de voordelen van beide bronnen”, zegt Baumeister. “Onze H2 Ready cv-ketel kan binnen een uur worden omgezet van aardgas naar waterstof. Met de investeringen die we nu doen in het testcentrum zijn we klaar voor het moment dat de Nederlandse of Europese politiek besluit dat waterstof een onderdeel van de energiemix zal zijn. Certificering zal daar ook bij horen.”

Infrarood en waterstof

Gepubliceerd op

EEN INTERESSANT HUWELIJK

Recentelijk lanceerde Schwank een innovatief verwarmingssysteem. Met behulp van infraroodstraling wordt een behaaglijk binnenklimaat gecreëerd. Het systeem werkt op basis van gas. En het is al waterstofready.

Infraroodverwarmers zijn er in verschillende smaken. Zowel heldere-stralers als donkerstralers genieten grote populariteit. De geniumSchwank is een donkerstraler. Donkerstralers beschikken over speciale reflectoren. Deze donkere reflectoren bundelen de straling en kunnen daardoor gericht een gelijkmatige warmte in alle richtingen afgeven. Hierdoor wordt gelijk ook het warmteverlies geminimaliseerd.

H2-ready
Met de geniumSchwank lanceert de fabrikant de eerste IR-donkerstraler van het bedrijf die op 100% waterstof kan werken. De branders zijn hybride. Dit geeft ook de mogelijkheid om fossiele gassen te gebruiken en later over te stappen op waterstof. De branders zijn voorzien van een reflecterende FERAN-reflector. De reflectorbehuizing is volledig geïsoleerd om de convectiewarmteverliezen te verlagen. Hiermee heeft het een reflectorgeometrie van 95 % reflectie en een seizoensgebonden energie-efficiëntie van 99 %. De brander is standaard traploos modulerend van 75 % tot 100 % voor ideale vermogensaanpassing aan de seizoensgebonden warmtebehoefte. Ook heeft de brander ModBus-mogelijkheid voor optimale regelbaarheid en connectiviteit.

Overstappen
“Een overstap van aardgas op waterstof is eenvoudig te maken. Je hoeft alleen maar een kleine aanpassing door te voeren aan de brander. Je kan het bestaande leidingenwerk blijven gebruiken, vanwege het vluchtige karakter van waterstof is er wel een monitoringssysteem nodig”, vertelt Wilfred Heesakkers, Business Development Manager bij Schwank.

Utiliteit
De nieuwe serie is beschikbaar in de vermogensklassen van 20 tot 50 kW en lengtes tussen 4 en 13 meter. Om het systeem op te hangen is een minimale plafondhoogte van 4,5 m vereist. Mede daardoor zal je de infraroodverwarmer niet in een woonomgeving aantreffen. “Bij klanten moet je vooral denken aan hoge ruimtes, bijvoorbeeld bedrijfshallen, sporthallen en showrooms”, licht Heesakkers toe.

Indicatief
Deze ontwikkeling erg interessant, omdat het een indicatie is dat fabrikanten ook andere verwarmingsoplossingen dan de traditionele ketel ‘waterstofready’ aan het maken zijn. Wordt Nederland een waterstofeconomie?

Waterstoffabrieken
Volgens Heesakkers is er een grote toekomst weggelegd voor H2. “Zeker in de industrie. Je kan vlakbij industriële gebieden waterstoffabrieken neerzetten. Die kunnen dan brandstof leveren, maar ook energie bufferen. Daarmee voorkom je ook dat het elektriciteitsnetwerk vastloopt, wat je krijgt als iedereen op all-electric oplossingen overstapt. De koppeling met infraroodverwarming is interessant, omdat het energetisch gezien gunstiger uitpakt dan luchtverwarming, aldus Heesakkers.

Vloerverwarming
Klinkt allemaal aannemelijk, maar hoe zit het met andere concepten, zoals bijvoorbeeld warmtepompen die draaien op PV-panelen en via vloerverwarming hun warmte afgeven?
“Het is erg afhankelijk van de situatie. In fabriekshallen zal een klant eerder kiezen voor infraroodpanelen dan vloerverwarming, omdat hij waarschijnlijk om de zoveel jaar zijn inrichting zal veranderen. Dan wil je makkelijk wijzigingen kunnen doorvoeren in de vloeropbouw.”

Woningbouw
In de woningbouw daarentegen zal het zo’n vaart niet lopen, meent Heesakkers. Een belangrijke rem op de doorgroei van de waterstofeconomie blijft de beschikbaarheid van H2. Dat is onder andere op te lossen door op wijkniveau de infrastructuur aan te leggen, zegt Heesakkers. In Nederland zijn daarom onder andere in Drenthe en Groningen experimenten gaande met waterstofwijken.

Rendement
Menig scepticus wijst daarnaast naar de lage omzettingsrendementen. Om groene waterstof te maken heb je namelijk duurzame energie nodig. Heel veel duurzame energie. Bij het omzetten van elektriciteit in waterstof gaat zo’n 50 procent van de energie verloren (zie ook elders in dit nummer). Ook bij het omzetten van waterstof naar elektriciteit is er sprake van energieverlies: zo’n 40 procent. “Dat klopt”, beaamt Heesakkers. “Maar je hebt uiteindelijk wel een schone en klimaatneutrale oplossing, waarmee je de energievoorziening decentraal kan organiseren.”

Prognose
Al met al verwacht Heesakkers vooral een forse groei in de industrie en logistiek. “Het zou me niets verbazen als over een jaar of 10, zo’n 30 tot 40 % van de energievoorziening daar gebaseerd is op waterstof.” 

Onderhoud

De geniumSchwank vraagt weinig onderhoud. “Wij adviseren om het systeem één keer per jaar te inspecteren,” zegt Heesakkers. “Dat betekent het verbrandingssysteem nalopen, inclusief de rookgasafvoer en de buizen in verband met vervuiling en de regeltechnische componenten.” Aan het einde van de levensfase kan het staal overigens worden hergebruikt.

Waterstofkleuren

Waterstof die is geproduceerd met fossiele brandstoffen als bron en waarbij tijdens de productie broeikasgassen in de atmosfeer terecht komen, wordt grijze waterstof genoemd. Het merendeel van de geproduceerde waterstof valt in deze categorie. De belangrijkste bron voor grijze waterstof is aardgas. In Nederland wordt ongeveer 10% van het gewonnen aardgas ingezet voor de productie van waterstof, wat bijdraagt aan de positie van Nederland als op een na grootste waterstofproducent van Europa. Naast grijze waterstof kan er blauwe waterstof (uitstoot wordt afgevangen) en groene waterstof (uit hernieuwbare bron) worden geproduceerd.

Dit is een artikel uit de print-editie van het vakblad IZ. De digitale edities van IZ zijn gratis te raadplegen via www.installateurszaken.nl. Liever een print-editie op uw deurmat? Maak dan gebruik van onze tijdelijke actie en meld u nu aan voor een gratis abonnement op IZ via www.installateurszaken.nl

Onderzoek naar verduurzaming boerenbedrijf door gebruik waterstof 

Hygro zal binnen Fieldlab Waterstof onderzoek doen naar het produceren en toepassen van groene waterstof op basis van zonne- en ...

Verder Lezen

Waterstofhybrides in Groningse waterstofwijk

In de Groningse waterstofwijk Wagenborgen worden deze week de eerste bewoners aangesloten op waterstofhybrides. 33 woningen worden binnenkort verwarmd met ...

Verder Lezen

Duidelijkheid over toepassing waterstof in norm

NEN 1078 geeft de prestatie‐eisen voor ontwerp, aanleg en beproeving van gasleidinginstallaties met een nominale werkdruk tot en met 500 ...

Verder Lezen

Nieuw Kleintje Infraroodpanelen verschenen

Het nieuwe ‘ISSO Kleintje Infraroodpanelen, elektrische stralingsverwarming’, is verschenen. Elektrische stralingsverwarming is in opkomst. Soms wordt deze verwarming ingezet als ...

Verder Lezen

Onderzoek naar verduurzaming boerenbedrijf door gebruik waterstof 

Gepubliceerd op

Hygro zal binnen Fieldlab Waterstof onderzoek doen naar het produceren en toepassen van groene waterstof op basis van zonne- en windenergie bij agrarische ondernemingen. Daarnaast onderzoekt het bedrfijf de mogelijkheid tot het opslaan van de waterstof en aansluiting op een distributienetwerk. De haalbaarheid zal worden getest middels een energiestudie bij agrariërs, het maken van een basisontwerp en het uitwerken van een business case.

De recente toekenning van de hydrogen valley status aan Noord-Holland heeft de ontwikkeling op het gebied van waterstof in een stroomversnelling gezet. De start van het Agri Fieldlab project is hier een voorbeeld van. Het uiteindelijke doel van Noord-Holland is om tegen 2050 één van de grootste waterstofhubs van Noordwest-Europa te zijn.

Haalbaarheid onderzoeken
Esther Lunenborg, Project Developer Hygro: “Veel agrarische bedrijven hebben de wens om zelf energie op te wekken, en hebben vaak veel ruimte voor zonnepanelen. Ze hebben niet altijd de mogelijkheid om de elektriciteit terug te leveren. Waterstof biedt hier kansen. In Agri Fieldlab gaan we aan de slag om de haalbaarheid van waterstofproductie, opslag en leveringssysteem bij agrarische bedrijven te onderzoeken. Hierbij is opslag en matchen van vraag- en aanbod cruciaal. Om op het juiste moment de juiste hoeveelheid waterstof beschikbaar te hebben, en overschotten kwijt te kunnen. Daarom onderzoeken we ook hoe agrarische bedrijven aangesloten kunnen worden op het distributienetwerk dat door Hygro wordt opgezet in Nederland.”

Fieldlab Waterstof
Het EFRO project Fieldlab Waterstof in Agri NHN is een publiek-private samenwerking waarbij niet voor, maar met ondernemers wordt samengewerkt. Het project wordt medegefinancierd door de Rabobank, New Energy Coalition, Kansen voor West en de Europese Unie. Greenport Noord-Holland Noord, Ontwikkelingsbedrijf Noord-Holland Noord en New Energy Coalition realiseren met agrarisch ondernemers en diverse andere betrokkenen een Fieldlab voor toepassing van waterstof in de agrisector. Het Fieldlab Waterstof in Agri moet dé praktijkomgeving zijn waar bedrijven, kennisinstellingen en overheden samenwerken aan waterstoftoepassingen en -infrastructuur.

Waterstofhybrides in Groningse waterstofwijk

In de Groningse waterstofwijk Wagenborgen worden deze week de eerste bewoners aangesloten op waterstofhybrides. 33 woningen worden binnenkort verwarmd met ...

Verder Lezen

Duidelijkheid over toepassing waterstof in norm

NEN 1078 geeft de prestatie‐eisen voor ontwerp, aanleg en beproeving van gasleidinginstallaties met een nominale werkdruk tot en met 500 ...

Verder Lezen

Primeur: woningen met waterstof via bestaand gasnet

In Lochem worden in de wijk Berkeloord voor het eerst twaalf bewoonde woningen verwarmd met waterstof via het bestaande aardgasnet ...

Verder Lezen

Proef met cv-ketels op waterstof mag van waakhond

Netbeheerder Liander mag een proefproject starten waarbij cv-ketels van huizen op waterstof overgaan. Toezichthouder Autoriteit Consument & Markt (ACM) heeft ...

Verder Lezen

Waterstofhybrides in Groningse waterstofwijk

Gepubliceerd op

In de Groningse waterstofwijk Wagenborgen worden deze week de eerste bewoners aangesloten op waterstofhybrides. 33 woningen worden binnenkort verwarmd met een hybride warmtepomp in combinatie met een cv-ketel op 100% waterstof – een primeur. De installatie is het sluitstuk van de zogeheten hybride route, waarbij de woningen worden geïsoleerd, een hybride warmtepomp wordt geïnstalleerd, en de restvraag wordt ingevuld met duurzaam gas – in dit geval waterstof.

Wagenborgen is één van de eerste wijken in Nederland die wordt aangesloten op een waterstofnetwerk. Samen met Groninger Huis, Enexis, Energiewacht, Eelshuis, Essent, Baas B.V. en de dertig bewoners, werkt Intergas aan het aardgasvrij maken van de wijk. Op 5 juli wordt de Waterstofwijk Wagenborgen feestelijk geopend.

Hybride route
De 33 jaren 70-woningen van Groninger Huis zijn eerst allemaal verduurzaamd tot energielabel B. Ondertussen heeft netbeheerder Enexis ervoor gezorgd dat waterstof getransporteerd kan worden door de bestaande gasleidingen. De laatste stap in de realisatie van het project is het aansluiten van de waterstofhybrides van Intergas. “Het is een mooi voorbeeld van hoe de hybride route er in de praktijk uitziet”, zegt Gerrit Zijlstra, projectleider vanuit Intergas. Het is de eerste keer dat de waterstofhybride op wijkschaal wordt geïnstalleerd. Intergas heeft installateurs van Energiewacht opgeleid om deze hybrides te kunnen installeren en te onderhouden. “De waterstof cv-ketel is zo ontworpen dat hij straks in de massaproductie meekan”, zegt Zijlstra.

Lokale groene waterstof
De groene waterstof waarmee de huizen worden verwarmd, wordt op termijn opgewekt bij een agrarisch bedrijf net buiten het dorp. Daar komt straks een elektrolyser te staan, die de lokaal opgewekte zonne- en windenergie direct om kan zetten in groene waterstof. Een belangrijk doel van het project is dan ook om te kijken hoe de bestaande gasinfrastructuur zo goed mogelijk hergebruikt kan worden voor het transport van waterstof. Voor de bewoners die niet mee wilden doen, is een nieuwe gasleiding aangelegd. Door nu ervaring op te doen met waterstofleidingen en toepassingen, kunnen we als de inzet van groene waterstof op grotere schaal beschikbaar is, snel opschalen.

Hybride als eindoplossing
Naast ervaring opdoen met het gebruik van waterstofleidingen, is een belangrijk doel van het project om aan te tonen dat gebruik van waterstof in de gebouwde omgeving technisch haalbaar is. Op deze manier kunnen relatief oudere huizen toch volledig duurzaam verwarmd worden zonder dat daar een verzwaring van het elektriciteitsnetwerk voor nodig is.
De hybride warmtepomp draait zoveel mogelijk op duurzaam opgewekte stroom en op koude momenten schakelt hij over naar waterstof. Door die restvraag in te vullen met duurzaam gas, wordt met dit project aangetoond dat de hybride route een eindoplossing voor aardgasvrij wonen is.

Duidelijkheid over toepassing waterstof in norm

Gepubliceerd op

NEN 1078 geeft de prestatie‐eisen voor ontwerp, aanleg en beproeving van gasleidinginstallaties met een nominale werkdruk tot en met 500 mbar (0,05 MPa) van gebouwgebonden systemen in een niet‐industriële omgeving. Deze norm wordt aangepast om ook het gebruik van waterstof mogelijk te maken. Belanghebbenden kunnen de aanvullingen op het normontwerp tot 1 juli inzien en commentaar geven.

Er is behoefte aan zoveel mogelijk duidelijkheid over de veiligheidsaspecten bij het uitvoeren van pilots en de verdere uitrol van waterstoftoepassing. Dit geldt voor alle betrokken partijen en met name voor opdrachtgevers, installateurs, fabrikanten en bevoegd gezag. Deze behoefte leidde in 2021 tot een verzoek van het ministerie van BZK om de bestaande NEN 1078 aan te vullen naar aanleiding van de meest recente ontwikkelingen op het gebied van waterstof.

Commentaar
Belanghebbenden kunnen tot 1 juli 2023 de aanvullingen op het normontwerp inzien en reageren via www.normontwerpen.nen.nl. De aanvullingen zijn opgenomen in een apart te downloaden document.

Primeur: woningen met waterstof via bestaand gasnet

Gepubliceerd op

In Lochem worden in de wijk Berkeloord voor het eerst twaalf bewoonde woningen verwarmd met waterstof via het bestaande aardgasnet. Bij deze pilot onderzoekt Alliander op verzoek van de bewoners van deze monumentale panden of waterstof een goed alternatief is voor aardgas voor het verwarmen van woningen. Alliander werkt daarbij samen met onder andere LochemEnergie, Remeha en Westfalen Gassen Nederland BV.

In het Klimaatakkoord is afgesproken dat in 2050 7 miljoen woningen en 1 miljoen gebouwen van het aardgas af zijn. Daardoor verandert het energiesysteem en Alliander bereidt zich hierop voor. Waterstof is één van de alternatieven voor aardgas om woningen en gebouwen mee te verwarmen. Zo kan het een goed alternatief zijn voor met name woningen die moeilijk te isoleren zijn en waarvoor elektrische warmtepompen geen oplossing bieden, of in wijken waar geen warmtenet kan worden aangelegd. Een bijkomend voordeel is dat voor het transport van waterstof naar de woningen gebruik kan worden gemaakt van de gasleidingen die al in de grond liggen.

Unieke pilot
Arthur van Schayk, algemeen directeur Remeha: “De energietransitie moet versnellen en dat kunnen we alleen door als ketenpartners nauw samen te werken. Waterstof gaat, naast elektrificatie en warmtenetten, een belangrijke rol spelen in de verduurzaming van de bebouwde omgeving. Na de projecten in Rozenburg en Uithoorn hebben we nu in Lochem de primeur dat bewoonde woningen via het bestaande netwerk door middel van waterstof worden verwarmd. Met dit project willen we als fabrikant aantonen dat de Remeha cv-ketel voor waterstoftechnologie klaar is voor toepassing in de praktijk.”
Naast het feit dat in Lochem voor het leveren van waterstof het bestaande aardgasnet wordt gebruikt, is het ook een kans voor de bewoners om hun veelal monumentale woningen te verduurzamen met behoud van de waarde van hun erfgoed. Zowel bewoners als betrokken partijen hebben dan ook geïnvesteerd om deze pilot mogelijk te maken.

Veel voorbereidingen
Aan de overstap naar waterstof ging veel voorbereiding vooraf. Zo is onder meer aan de Stijgoord in Lochem door Westfalen een locatie gebouwd waar het waterstof in het bestaande gasnet wordt gevoed. In deze zogeheten invoed-installatie wordt de druk van het waterstof geregeld en wordt die voorzien van een geurstof omdat waterstof van nature geurloos is. De woningen zelf zijn eerst goed geïsoleerd. Vervolgens zijn de bestaande cv-ketels vervangen door de wereldwijd eerste gecertificeerde 100% waterstofketels van Remeha. In de straat zijn extra gasleidingen aangelegd om de woningen die niet meedoen aan de pilot te kunnen blijven voorzien van aardgas.

Werken aan het waterstofnet
Het onderhoud aan het waterstofnet gebeurt door netbeheerder Liander. Deze pilot is ook voor de netbeheerder een nieuwe stap. De werkzaamheden lijken in eerste instantie veel op het werk dat gasmonteurs dagelijks uitvoeren. Wel vraagt het om een aantal extra handelingen. Daarom heeft een groep monteurs eerder dit jaar een opleiding gevolgd, specifiek gericht op waterstof, in een speciaal voor dit doel gebouwd waterstofhuis in Apeldoorn. Begin september slaagde deze groep voor hun examen.

Drie jaar onderzoek
De pilot in Lochem duurt drie jaar. Zo kan voldoende ervaring worden opgedaan tijdens koude winters. De ervaringen worden vervolgens gedeeld met andere netbeheerders die plannen hebben voor vervolgprojecten met meer bewoners. Op die manier ontstaat steeds meer inzicht in hoe waterstof een aanvulling kan zijn bij de verduurzaming van bestaande woningen.
De pilot in Lochem is een samenwerking van burger-energiecoöperatie LochemEnergie, Remeha, Westfalen Gassen Nederland BV, Kimenai Installatiebeheer BV, Belangenvereniging Beschermd Stadsgezicht Berkeloord (BBSB) en Alliander. Mogelijk gemaakt door de gemeente Lochem en provincie Gelderland.

Proef met cv-ketels op waterstof mag van waakhond

Netbeheerder Liander mag een proefproject starten waarbij cv-ketels van huizen op waterstof overgaan. Toezichthouder Autoriteit Consument & Markt (ACM) heeft ...

Verder Lezen

Zuivere waterstofketel voor commerciële toepassingen klaar voor veldtesten

BDR Thermea Group, een fabrikant van binnenklimaatoplossingen, bereidt zich voor op de eerste real-life proeven van ketels op zuivere waterstof ...

Verder Lezen

Voorbereid op verwarmen met waterstof

De Vaillant ecoTEC plus is nu geschikt voor bijmenging van 20 procent waterstof aan het aardgas. De cv-ketel is getest ...

Verder Lezen

Woning op waterstof moet draagvlak creëren voor aardgasvrij gasnet

Sinds deze week stroomt er via een container waterstof naar een woning in het Zuid-Hollandse Stad aan ’t Haringvliet. In ...

Verder Lezen

Proef met cv-ketels op waterstof mag van waakhond

Gepubliceerd op

Netbeheerder Liander mag een proefproject starten waarbij cv-ketels van huizen op waterstof overgaan. Toezichthouder Autoriteit Consument & Markt (ACM) heeft hiervoor toestemming gegeven. Het betreft een project in Lochem in de buurt van Zutphen. ACM vindt het belangrijk dat bedrijven al ervaring kunnen opdoen met waterstof, omdat dit naar verwachting een belangrijke rol gaat spelen in de energievoorziening. Staatstoezicht op de Mijnen gaat de veiligheid bij het transport van het waterstof controleren.

In Lochem krijgen tien bestaande woningen een combiketel die op waterstof werkt in plaats van gas. De gasleidingen naar die huizen worden voortaan gebruikt voor de aanvoer van het waterstof. Er staan ook experimenten gepland in het Groningse Wagenborgen, het Zuid-Hollandse Stad aan 't Haringvliet en het Drentse Hoogeveen. Aan het waterstof wordt een geurstof toegevoegd zodat bewoners een lek kunnen ruiken.

Geen wetgeving
Op dit moment is er geen wetgeving rondom waterstofprojecten. De ACM heeft daarom tijdelijke regels opgesteld waarin de rechten van consumenten worden gewaarborgd. Zo moeten huishoudens zelf kunnen bepalen of ze meedoen aan een proefproject en moet er voor consumenten geen verschil zijn tussen verwarmen op gas en waterstof. Ook moet er altijd voldoende waterstof zijn en moeten de kosten duidelijk zijn voor consumenten.

Zuivere waterstofketel voor commerciële toepassingen klaar voor veldtesten

BDR Thermea Group, een fabrikant van binnenklimaatoplossingen, bereidt zich voor op de eerste real-life proeven van ketels op zuivere waterstof ...

Verder Lezen

Voorbereid op verwarmen met waterstof

De Vaillant ecoTEC plus is nu geschikt voor bijmenging van 20 procent waterstof aan het aardgas. De cv-ketel is getest ...

Verder Lezen

Woning op waterstof moet draagvlak creëren voor aardgasvrij gasnet

Sinds deze week stroomt er via een container waterstof naar een woning in het Zuid-Hollandse Stad aan ’t Haringvliet. In ...

Verder Lezen

Waterstofketel

Dat er nog een lange weg te gaan is, daarover bestaat geen twijfel. Maar de eerste stappen op weg naar ...

Verder Lezen

Zuivere waterstofketel voor commerciële toepassingen klaar voor veldtesten

Gepubliceerd op

BDR Thermea Group, een fabrikant van binnenklimaatoplossingen, bereidt zich voor op de eerste real-life proeven van ketels op zuivere waterstof voor commerciële toepassingen. Deze stap volgt op succesvolle proeven met 100% waterstofketels voor residentieel gebruik die het bedrijf sinds 2019 in Europa uitvoert. “Groene waterstof is een handige manier om grotere gebouwen CO2-vrij te maken”, zegt Business Director Emilia Cabral. Dit komt omdat we hiermee hernieuwbare energie over langere perioden kunnen opslaan en zware piekbelastingen op het elektriciteitsnet kunnen helpen voorkomen. Omdat commerciële gebouwen aanzienlijk bijdragen aan de CO2-emissies in Europa, is hun overstap naar koolstofneutrale oplossingen cruciaal.”    

Na uitgebreide tests van de waterstoftechnologie in het R&D-centrum in Apeldoorn, bereidt BDR Thermea Group prototypes voor op real-life demonstraties in heel Europa. De eerste daarvan kunnen tegen het einde van dit jaar live zijn. Daarbij zullen de verschillende gebruikerscases van de waterstofketel te zien zijn. Denk dan aan toepassingen op locaties van lokale waterstofopwekking met opslagoplossingen, en/of in een hybride opstelling met een warmtepomp, waarbij de waterstofketel de piekbelastingen op het elektriciteitsnet zal dekken. Deze proeffase biedt ook een kans voor alle belanghebbenden - van nutsbedrijven tot leveranciers van energienetten, overheden en gebouweigenaren. Zij kunnen hierdoor meer te weten komen over het potentieel van waterstof voor verwarming.

Een flexibele oplossing
“Terwijl we de weg naar een fossielvrije samenleving bewandelen, willen we onze klanten flexibiliteit bieden. Met dit in gedachten werken we momenteel aan het 100% waterstof-ready maken van ons volledige assortiment commerciële ketels in Europa. De meeste ketels in ons huidige portfolio zijn 20% waterstof-ready. Maar we zullen ook een conversiekit lanceren voor toekomstige ketels, waarmee zij kunnen overschakelen van aardgas naar 100% waterstof”, zegt Cabral. “Hierdoor kunnen commerciële gebruikers zich voorbereiden op de brandstofwissel en hen volledige flexibiliteit bieden.”
Een andere technologie in de waardepropositie van BDR Thermea is de warmtepomp, die zijn eigen rol speelt bij het CO2-vrij maken van alle soorten gebouwen. “Een hybride opstelling die de pure waterstofketel en de warmtepomp combineert, biedt gebruikers de kans om de vruchten van beide apparaten te plukken. Gezien het vermogen van waterstof om als opslag voor elektriciteit te dienen, kan de waterstofketel de rol van de warmtepomp overnemen op momenten van piekvraag naar elektriciteit”, aldus Cabral.

De rol van schone gassen in de energietransitie
Er zijn meerdere scenario's voor de samenleving om warmte koolstofvrij te maken, variërend van volledige elektrificatie tot het toepassen van hybrides en groene gassen. Recent onderzoek, gepubliceerd door Guidehouse, geeft aan dat een scenario waarin biogas en groene waterstof worden toegepast samen met een hoog niveau van elektrificatie, de snelste, soepelste en meest betaalbare overgang naar hernieuwbare energiebronnen biedt. Het gebruik van schone gassen, zoals waterstof en biomethaan naast een hoog niveau van elektrificatie, biedt voordelen in termen van totale kosten voor de samenleving, bruikbaarheid en sociale acceptatie. Bovendien vermindert dit de piekbelasting van verwarming met meer dan 50% - beoordeeld tijdens een windstille en donkere winterweek. Voor deze momenten, waarop de opwekking van hernieuwbare energie uit natuurlijke bronnen laag is, kunnen groene gassen het overnemen en voldoen aan de energievraag.

Over de zuivere waterstofketel
Voor het concept van de 100% waterstofketel geldt dat zij net zo goed presteren als aardgasketels. Cabral: “Met een modulatiediepte van 1:5 en vergelijkbare output, efficiëntie, responsiviteit, digitale interfaces en afmetingen, hebben servicemonteurs slechts beperkt extra opleiding nodig. Gebruikers kunnen dan ook dezelfde, hoge prestaties verwachten. Zo zijn verschillende interne componenten, zoals de brander en sensoren, opnieuw ontworpen voor het specifieke gebruik van waterstof.”
De zuivere waterstofketels Remeha Quinta ACE/De Dietrich Evodens Pro AMC 45kW kunnen in een cascade-opstelling worden gebruikt. De toestellen maken deel uit van een ketelbereik met een maximaal vermogen van 115kW per ketel. De oplossing is schaalbaar tot acht ketels in één installatie. De ketel is ook hybride-ready, wat betekent dat hij kan worden toegepast in een geoptimaliseerde opstelling met een warmtepomp. Deze toepassing resulteert in een lager gasverbruik en een hoger rendement, aldus de fabrikant.

Voorbereid op verwarmen met waterstof

Gepubliceerd op

De Vaillant ecoTEC plus is nu geschikt voor bijmenging van 20 procent waterstof aan het aardgas. De cv-ketel is getest en gevalideerd om zonder aanpassingen woningen te verwarmen en van warm water te voorzien. Het assortiment van Vaillant, producten die geschikt zijn voor bijmenging tot 20 procent waterstof, zal in de komende maanden verder worden uitgebreid.

Ronald Mazurel, manager product management bij Vaillant, laat weten zeer verheugd te zijn. “Deze duurzame ontwikkeling op het gebied van waterstof is essentieel in de ontwikkeling van klimaatneutrale energie-oplossing voor toekomstbestendige verwarmingssystemen. Daarbij heeft het toestel dankzij IoniDetect-technologie een verbeterd installatie- en onderhoudsgemak. Kortom, een duurzame en intelligentie cv-ketel van deze tijd.”

Routekaart naar 100 procent waterstof
In 2050 moeten alle woningen aardgasvrij zijn, met als doel bij te dragen aan het verminderen van de totale CO2-uitstoot in Nederland. Het verwarmen met groene waterstof is voor de langere termijn één van de kansrijke routes naar een duurzame toekomst, denkt Vaillant. Het bedrijf bereidt zich hier nu al op voor en heeft een routekaart opgesteld voor de transitie van cv-ketels op aardgas naar cv-ketels op waterstof:
- Nu is 20 procent waterstof bijmenging technisch mogelijk met de nieuwe ecoTEC plus cv-ketel die vorig jaar werd geïntroduceerd. Met het bijmengen van maximaal 20 procent waterstof kan een CO2-reductie van zo’n 7 procent per cv-ketel worden gerealiseerd. Vaillant bereidt zich hiermee voor op toekomstige wijzigingen in wet- en regelgeving waarin een grotere rol voor groene waterstof wordt verwacht als energiedrager.
- Vanaf 2025 is Vaillant voornemens om nieuwe cv-ketels te leveren die 100 procent H2 ready zijn. Deze cv-ketels zullen in een later stadium met een conversiekit worden omgezet naar werking op 100% waterstof.
- De verwachting bestaat dat er uiterlijk 2030 meer duidelijkheid is vanuit de overheid over de beschikbaarheid en precieze rol van waterstof voor gebouwen in Nederland. Vaillant bereidt zich voor op de toekomst en ontwikkelt tegelijkertijd nieuwe cv-ketels die uiteindelijk af-fabriek zijn ontworpen om te verwarmen op 100 procent waterstof.

Verduurzamingsroutes
Het realiseren van de klimaatdoelen vraagt volgens Vaillant om meerdere verduurzamingsroutes passend bij verschillende woonsituaties. Verduurzamen is nu onder meer mogelijk met hybride warmtepompen en all-electric warmtepompen. In combinatie met duurzame gassen in de toekomst - waaronder groene waterstof - kan een hybride warmtepomp bovendien een eindoplossing zijn richting 2050.

Woning op waterstof moet draagvlak creëren voor aardgasvrij gasnet

Gepubliceerd op

Sinds deze week stroomt er via een container waterstof naar een woning in het Zuid-Hollandse Stad aan ’t Haringvliet. In dit zogenaamde Inspiratiehuis, midden in een woonwijk, kunnen de inwoners bekijken hoe een woning met waterstof wordt verwarmd. In het project Stad Aardgasvrij werkt Stedin samen met onder meer de gemeente Goeree-Overflakkee en inwoners van Stad aan ‘t Haringvliet om in 2025 volledig aardgasvrij te zijn. Voorwaarde is dat minimaal 70% van de inwoners, ondernemers en maatschappelijke organisaties in Stad aan ’t Haringvliet al in 2025 van het aardgas af wil. Daarom volgt er later dit jaar vanuit Stad Aardgasvrij een draagvlakmeting onder de inwoners en ondernemers in het dorp.

Stad Aardgasvrij is voor Stedin een belangrijk demonstratieproject. In dit project werkt Stedin onder andere samen met de gemeente Goeree-Overflakkee, Remeha, GasTerra en Nefit-Bosch die de waterstof cv-ketels leveren, energieconsultant DNV, installateur Kievit Warmte en woningcorporatie Oost West Wonen die de woning beschikbaar heeft gesteld. Met de lokale brandweer, DCMR en de Veiligheidsregio Rotterdam-Rijnmond zijn alle vereisten op het gebied van veiligheid geborgd.

Draagvlak
“In 2020 hebben we 14 sloopwoningen in Uithoorn verwarmd met waterstof en aangetoond dat het mogelijk is om het bestaande aardgasnet om te bouwen naar waterstof”, vertelt David Peters, CTO van Stedin. “In Stad aan ’t Haringvliet doen we het onderzoek in een tussenwoning waar links en rechts buren wonen. Hiermee laten we zien dat ons gasnet in de praktijk geschikt is om van aardgas naar waterstof over te gaan. Bij voldoende draagvlak, is het dan mogelijk dat alle woningen in het dorp in 2025 verwarmd worden met waterstof. Voor Stedin is dit project belangrijk om te laten zien dat we waterstof door het bestaande gasnet kunnen transporteren voor de verwarming van woningen.”

Goede optie
“Ik ben erg trots op dit project, vooral om hoe er wordt samengewerkt met de inwoners van Stad aan ’t Haringvliet. Want dat maakt het project Stad Aardgasvrij zo bijzonder, vertelt wethouder Tea Both-Verhoeven (Duurzaamheid en Innovatie) van de gemeente Goeree-Overflakkee. “Een groep inwoners van Stad onderzocht samen met de gemeente en deskundigen uit het bedrijfsleven hoe hun dorp het beste van het aardgas af kan, en waterstof bleek een goede optie. We produceren veel groene energie op ons eiland, waardoor waterstof hier op een duurzame manier gemaakt kan worden. En we blijven intensief samenwerken met de inwoners van Stad en gaan ze ook vragen om hun stem. Als minimaal 70% uiteindelijk achter het plan staat, gaan we door.”

Ombouw naar waterstof
Aangezien er nog geen waterstof via het bestaande aardgasnet beschikbaar is, wordt voor de ombouwproef in Stad aan ’t Haringvliet waterstof gebruikt die is opgeslagen in een container (zie foto). Vanuit de waterstofcontainer gaat de waterstof via de bestaande gasleiding onder de grond naar het Inspiratiehuis. In de ombouw naar waterstof is de gasleiding zorgvuldig gecontroleerd op lekdichtheid. Door de leiding eerst te spoelen en te beproeven met stikstof en vervolgens met waterstof, is vastgesteld dat de leidingen lekdicht zijn. In het Inspiratiehuis hangen drie waterstof cv-ketels. Deze ketels zijn geïnstalleerd op de eerste verdieping in een van de kamers en uitgebreid getest. De komende twee maanden wordt de woning verwarmd met waterstof.

Rol waterstof in de gebouwde omgeving
Vóór 2030 verwacht Stedin niet dat waterstof een grote rol gaat spelen in de gebouwde omgeving, maar wel een belangrijke. Om na 2030 waterstof als volwaardig alternatief in te kunnen zetten is het daarom belangrijk om kennis en ervaring op te doen en te ontdekken welke rol waterstof kan krijgen. Innoveren en experimenteren.

Waterstofketel

Gepubliceerd op

Dat er nog een lange weg te gaan is, daarover bestaat geen twijfel. Maar de eerste stappen op weg naar een waterstofeconomie worden al gezet. Onder andere in Hoogeveen en directe omgeving, waar het Waterstof Tiny House recentelijk de mogelijkheden toonde om de overstap te maken.

Het project was een gezamenlijk initiatief van gemeente Hoogeveen, Alfa-college en Vrienden van Techniek Hooge­veen en maakte onderdeel uit van de Regio Deal Zuid- en Oost-Drenthe.

Circulair bouwen
IZ bezocht begin november de demonstratiewoning, die 12 bij 3,5 m meet en op een stalen constructie staat. Voor de bouw zijn zoveel mogelijk circulaire materialen gebruikt (ongeveer 60%). Zo was de vloer ooit de lambrisering van een sporthal en komen de keuken en het sanitair uit oude huurwoningen. Tijdens de ‘oogstfase’ kwamen ook gelijk de obstakels aan het licht, waar je als circulair bouwer én installateur mee te maken krijgt. Zo waren niet alle bouwdelen een-op-een uitwisselbaar. De gewonnen kozijnen moesten opnieuw worden geprofileerd en de deuren worden verlengd. En geschikt meubilair bleek makkelijker op Marktplaats te vinden dan via traditionele aanvoerkanalen. Het onderstreept nog maar eens dat er veel zoekwerk en improvisatievermogen nodig is om in het huidige tijdsbestek circulair te willen bouwen en installeren.

Isolatie
De isolatie bestaat uit milieuvriendelijke cellulose. Met eco-verf is het woninkje voorzien van een kleurtje. De verschillende bouwdelen zijn aan elkaar geschroefd, zodat het Tiny House eenvoudig kan worden gedemonteerd en aan het einde van zijn levensfase geschikt is voor circulair hergebruik. Volgens de aanwezige deskundigen heeft het huisje een levensduur die vergelijkbaar is met een reguliere woning.

Nieuwbouwwijk
Tijdens ons bezoek aan het Tiny House in Hoogeveen was het een komen en gaan van nieuwsgierige buurtbewoners. Aan de overkant van de Noorddreef in de wijk Erflanden verrijst namelijk de nieuwbouwwijk Nijstad-Oost met in het totaal 100 woningen. Deze woningen worden níet op aardgas aangesloten, maar maken voor de verwarming van de woning en warm tapwater gebruik van waterstof.

Retrofitten
Van de 100 woningen krijgen 84 woningen een waterstof cv-ketel en een aansluiting op een waterstofdistributienet. Met deze demonstratiewijk wil men draagvlak creëren voor het uiteindelijke doel: het toepassen van groene waterstof in bestaande Nederlands aardgaswijken met hergebruik van het huidige aardgasnetwerk en het vervangen van de aardgasgestookte cv-ketel door een waterstofvariant.

Zelfvoorzienend
Naast deze ‘retrofitoplossing’ is er ook een zelfvoorzienend waterstofproject gepland van een ontwikkelaar voor 16 woningen. Met de zonnepanelen op de woningen wordt zelf waterstof gemaakt en opgeslagen in een gemeenschappelijke micropowerplant. Als er in de winter energie nodig is, wordt de waterstof omgezet met een brandstofcel naar warmte en elektriciteit. De warmte gaat via een warmtenet naar de 16 woningen en met de elektriciteit wordt de gezamenlijke batterij opgeladen. In de winter levert een kleine windmolen nog duurzame elektriciteit voor de productie van waterstof.

Beide systemen
Het Tiny House demonstreert beide systemen. Voor de zelfvoorzienende oplossing liggen 8 PV-panelen op het dak. Deze voeden een thuisbatterij van 7 kW. Met het overschot aan zonnestroom wordt waterstof gemaakt. Hiervoor is een elektrolyser aanwezig. De waterstof gaat in twee flessen waar, gecomprimeerd, 7000 l waterstof in kan. Deze flessen bevatten metaalhydride. Dat werkt als een spons die de waterstof absorbeert en vrijgeeft. Dankzij het metaalhydride zijn geen hoge drukken nodig om de waterstof op te slaan.

Brandstofcel
Een brandstofcel zet de waterstof om in elektriciteit en warmte. In de technische ruimte van het Tiny House staat een warmtepompboiler met een inhoud van 200 l voor de productie van warm tapwater en ruimteverwarming. Samen met een balansventilatiesysteem van Brink wordt zo gezorgd voor luchtverwarming.

Bestaande woningen
Het Tiny House laat daarnaast een installatieconcept zien voor bestaande woningen, met de aanvoer van waterstof door een gasleiding. Een Xtreme H2-ketel van Intergas produceert warm tapwater en zorgt voor ruimteverwarming met radiatoren.

Makkelijk retrofitten
In het huisje zijn dus ook radiatoren aanwezig. Aangezien de aanvoertemperatuur van het water tussen de 60 – 75 graden ligt, is er geen LT-variant nodig. Dat maakt het retrofitten ook zo aantrekkelijk. In principe is het cv-ketel eruit en waterstofketel erin. Er zijn geen flankerende maatregelen nodig, zoals extra isolatie of de installatie van een nieuw afgiftesysteem.

Cursus
Ook hoeft de installateur geen uitgebreid omscholingstraject te doorlopen om aan de slag te gaan met waterstofketels. In principe zou een cursus van 1 of 2 dagen en uiteraard de nodige vlieguren al toereikend zijn, zeggen de aanwezige deskundigen. Het is daarbij wel belangrijk dat er op korte termijn erkende waterstofopleidingen komen.

Bekend
Een monteur is in principe evenveel tijd kwijt met de installatie van een waterstofketel als met een aardgasgestookte variant. Nemen we het Tiny House als voorbeeld, dan zijn zowel de dimensionering, omkasting en het vermogen (28 kW) min of meer hetzelfde als van een conventionele cv-ketel. Dat geldt ook voor de ophanging en de koppelingen aan de radiatorbuizen.

Verschillen
Waarin zitten dan de verschillen? Een woning met een waterstofketel heeft een grotere klasse gasmeter, een andere brander en vlambewaking nodig. Vindt de dichtheidsbeproeving plaats, dan moet er eerst stikstof op het leidingenwerk worden gezet om de lucht eruit te persen, daarna volgt pas de waterstof. Ook is er een LEL meter nodig. In algemene zin zijn de beheersmaatregelen erop gericht om te voorkomen dat waterstof zich ophoopt bij een lekkage. Dit kan bijvoorbeeld door extra ventilatie, automatische gaskleppen of een waterstofverklikker. Tot slot vereist de ‘zelfvoorzienende variant’ de nodige kennis van slimme systemen, aangezien er gewerkt wordt met controllers. Hier is dus enige verdieping noodzakelijk.

Gasnet
Uit het vooronderzoek bleek overigens dat bij het gebruik van het reguliere gasnet er geen ingrijpende veranderingen nodig zijn. Bovendien kan er met dezelfde drukken worden gewerkt.

Doorbraak
Hoe nu verder? Waterstof zal met name interessant zijn voor binnenstedelijke gebieden en het platteland. 95% van de Nederlandse huishoudens heeft nog een hr-ketel in huis. Daar liggen dan ook de kansen om te retrofitten en het aardgasnet te hergebruiken. Om zo met duurzaam gas naast all-electric oplossingen en warmtenetten tot een goeie energiemix te komen voor de bestaande wijken. Naast installatie en onderhoud, zal ook beheer grote kansen opleveren voor de installateur, zeggen de aanwezige deskundigen. Ze verwachten op termijn een grootscheepse doorbraak van de waterstofeconomie. Er zijn nog wel de nodige bottlenecks. Allereerst de prijs; de zelfvoorzienende variant kost nu tienduizenden euro’s. Ook is het de vraag hoe de waterstofprijs zich zal ontwikkelen en verhouden ten opzichte van aardgas. Hoe dan ook: subsidie is onontkoombaar, zeker in de beginfase.

Tiny House
Hoe gaat het nu verder met het Tiny House? Zijn rondreis is begin december ten einde gekomen. Waarschijnlijk zal het huisje een permanente plek krijgen als demowoning in Hoogeveen, om precies te zijn aan de overkant van de huidige locatie bij de nieuwbouwwijk Nijstad-Oost 

Eerste woning met individuele aansluiting op ondergronds waterstofnet

Medio november krijgt voor het eerst in Europa een bestaande woning een individuele aansluiting op een lokaal, ondergronds waterstofnet. Daardoor ...

Verder Lezen

Remeha in documentaire National Geographic over waterstof

Remeha is betrokken bij de National Geographic documentaire ‘Waterstof, onze nieuwe energie? Hierin onderzoekt presentatrice Anic van Damme de mogelijkheden ...

Verder Lezen

Fabriek Bosch Deventer geleidelijk over van gasketels op systeemoplossingen en waterstof

De overheidsdoelen voor de energietransitie zijn ambitieus en als gevolg hiervan zal de Nederlandse markt voor verwarmingsoplossingen de komende jaren ...

Verder Lezen

Brede coalitie van bedrijven wil dat waterstof sneller volwassen wordt

Meer dan 80 Nederlandse bedrijven hebben de handen ineengeslagen om te laten zien dat waterstof in Nederland een succes gaat ...

Verder Lezen

Eerste woning met individuele aansluiting op ondergronds waterstofnet

Gepubliceerd op

Medio november krijgt voor het eerst in Europa een bestaande woning een individuele aansluiting op een lokaal, ondergronds waterstofnet. Daardoor kunnen de bewoners hun huis en tapwater volledig met waterstof verwarmen. Waterstof is een alternatief voor aardgas, waarvan de levering en prijs momenteel onder druk staan. In de proefwoning onderzoekt consortium H2@Home ‘live’ hoe je waterstof zo optimaal en veilig mogelijk in een woonomgeving toepast.

“Er is geen enkele reden om aan de veiligheid van waterstof te twijfelen, en dat gaan we in dit huis aantonen”, zegt Ben Mureau namens H2@Home1. De woning is onderdeel van een replica jaren-70 woonblok van het DreamHûs dat op het terrein van fieldlab The Green Village (TGV) van de TU Delft Campus staat. Afgelopen zomer ondertekenden de partners van het H2@Home-consortium meerdere overeenkomsten voor het project. Doorslaggevend voor de start was de toestemming van Omgevingsdienst Haaglanden (ODH) om het lokale waterstofnet te gebruiken. Sindsdien leggen de consortiumpartners de waterstofinstallatie en testfaciliteiten in de woning aan. Na aansluiting op het net zullen de bewoners in gebruik, warmte en comfort geen verschil merken ten opzichte van hun huidige cv-installatie.

Primeur: de eerste woning op waterstof
De proefopstelling van H2@Home is een primeur op het Europese vasteland. Volgens H2@Home zit dat unieke karakter in een combinatie van factoren: de waterstof wordt via een ondergronds leidingnet (vergelijkbaar met een aardgasnet) aangevoerd, de woning is bewoond, het gaat om een individuele woonaansluiting en de waterstofleidingen lopen ook door de meterkast en gebruiksruimten van het huis. Juist deze combinatie maakt de testomgeving realistisch en de resultaten van groot belang om huishoudens in de toekomst toegang tot waterstof te kunnen bieden.

Reële testomgeving
Waterstof is een alternatief voor aardgas, maar speelt momenteel nog slechts een zeer beperkte rol in de gebouwde omgeving. Waarschijnlijk gaat dit na 2030 veranderen. Het overzetten van een aardgasinstallatie op waterstof is nog onbekend terrein. De standaard procedures voor de installatie en het gebruik van aardgas zijn niet zonder meer op waterstof toepasbaar. Juist de brede expertise van het H2@Home consortium2, dat uit netbeheerders, fabrikanten en andere partijen bestaat, maakt het mogelijk om gezamenlijk allerlei facetten te onderzoeken. Wat is er nodig om veilig en betrouwbaar te installeren en monteren? Hoe reageren de leidingen en apparaten op waterstof? Welke eisen moeten in wet- en regelgeving verankerd worden? Enzovoorts. “Wij kunnen in deze reële omgeving perfect leren hoe we met waterstof moeten omgaan; de risico-analyses zijn uitvoeriger dan straks nodig is.”

Veiligheid boven alles
Vanaf medio november gaat H2@Home intensief testen en zullen er incidenteel calamiteitenoefeningen plaatsvinden, zoals met het uitvallen van de waterstofketel. Sensoren in de woning meten onder meer druk en temperatuur en de leidingen worden gecontroleerd op met name trillingen en lekkages. Tevens worden nieuwe modules getest, zoals een beveiliging die de waterstoftoevoer bij eventuele lekkage meteen afsluit. De proef wordt in juli 2022 afgerond.

Remeha in documentaire National Geographic over waterstof

Remeha is betrokken bij de National Geographic documentaire ‘Waterstof, onze nieuwe energie? Hierin onderzoekt presentatrice Anic van Damme de mogelijkheden ...

Verder Lezen

Fabriek Bosch Deventer geleidelijk over van gasketels op systeemoplossingen en waterstof

De overheidsdoelen voor de energietransitie zijn ambitieus en als gevolg hiervan zal de Nederlandse markt voor verwarmingsoplossingen de komende jaren ...

Verder Lezen

Brede coalitie van bedrijven wil dat waterstof sneller volwassen wordt

Meer dan 80 Nederlandse bedrijven hebben de handen ineengeslagen om te laten zien dat waterstof in Nederland een succes gaat ...

Verder Lezen

Voor het eerst een jaren 70 woonwijk op waterstof

In het Groningse Wagenborgen wordt een jaren 70 woonwijk aangesloten op een waterstofnetwerk. Van de 40 aangeschreven bewoners heeft bijna ...

Verder Lezen

Remeha in documentaire National Geographic over waterstof

Gepubliceerd op

Remeha is betrokken bij de National Geographic documentaire ‘Waterstof, onze nieuwe energie? Hierin onderzoekt presentatrice Anic van Damme de mogelijkheden van waterstof en de uitdagingen die er zijn voordat de energiedrager op grote schaal toepasbaar is. Een onderdeel in de documentaire zijn de activiteiten van Remeha om waterstof in te zetten voor het verwarmen van de gebouwde omgeving. De documentaire is op 22 september om 22.00 uur voor het eerst te zien op National Geographic.

Remeha is een van de eerste bedrijven die de mogelijkheden van waterstof onderzocht en aan de slag ging met oplossingen. Zo presenteerde de fabrikant en leverancier van klimaatoplossingen een prototype van een waterstofketel. Daarnaast is Remeha actief in diverse waterstofprojecten om zo meer kennis op te doen over dit alternatief voor aardgas.

Waterstofketel
Op de Bouwbeurs van 2019 lanceerde Remeha de eerste waterstofketel, een hr-ketel die waterstof verbrandt in plaats van aardgas. Nog hetzelfde jaar maakte het duurzame toestel zijn debuut bij een project in Rozenburg, waar het een bijdrage levert aan de verwarming van een appartementencomplex. Hierna won de waterstofketel op de VSK 2020 de VSK Award. Later zette Remeha het toestel ook in bij diverse waterstofprojecten.

Waterstofprojecten
Zo levert de Apeldoornse fabrikant de Remeha Hydra, zoals de waterstofketel werd gedoopt, voor de toepassing in het Hydrogen Experience Centre. Op deze demo- en opleidingslocatie in Apeldoorn leren installateurs hoe ze de aardgasvoorziening in woonwijken kunnen aanpassen om huizen met waterstof te verwarmen. Daarnaast is Remeha projectpartner bij de ontwikkeling van een waterstofwijk in Hoogeveen en doet het mee aan Stad Aardgasvrij, waarbij het dorp Stad aan ’t Haringvliet op Goeree-Overflakkee volledig wil overstappen op waterstof.

Toestellen geschikt voor (bijmenging met) waterstof
Behalve de Remeha Hydra, die 100% waterstof als brandstof gebruikt, brengt Remeha ook andere verwarmingstoestellen op de markt die (deels) op waterstof werken. Zo zijn de Remeha GAS 120 Ace, de GAS 320 Ace, de GAS 620 en de Quinta Ace al geschikt om op aardgas bijgemengd met 20% waterstof te branden. Ook de wandtoestellen uit de Avanta-, Calenta-, en Tzerra-serie zijn geschikt voor bijmenging met 20% waterstof. Tegelijk werkt Remeha door aan een aangepaste versie van de GAS 320 Ace die uitsluitend op waterstof kan branden.

Fabriek Bosch Deventer geleidelijk over van gasketels op systeemoplossingen en waterstof

Gepubliceerd op

De overheidsdoelen voor de energietransitie zijn ambitieus en als gevolg hiervan zal de Nederlandse markt voor verwarmingsoplossingen de komende jaren verder verschuiven naar warmtepompen en duurzame systeemoplossingen. Bosch Thermotechniek anticipeert hierop met het voornemen om de productiefaciliteit in Deventer geleidelijk om te vormen tot een centrum voor duurzame systeemoplossingen en waterstoftoepassingen. Tegelijkertijd bestaat de intentie om de productie van gasketels tussen 2022 en medio 2025 te verplaatsten naar de grotere productielocaties van Bosch in Europa, om de concurrentiepositie van Bosch Thermotechniek te versterken.

De productiefaciliteit in Deventer gaat zich specialiseren in het configureren van prefab installatie-oplossingen voor nieuwbouw en verduurzamingsprojecten. Ook komt er op de locatie een nieuw, internationaal R&D testcentrum voor waterstoftoepassingen.  “Deze innovatieve oplossingen zullen de komende decennia hard nodig zijn voor de energietransitie en als innovatief bedrijf willen wij hierin een belangrijke rol vervullen’’, zegt Ruud Alberts, algemeen directeur van Bosch Thermotechniek.
De voorgenomen wijziging heeft als gevolg dat er vanaf eind 2023 circa 70 fte minder nodig zijn binnen productie, logistiek en ondersteunende functies. In afstemming met de OR en vakbonden wil Bosch Thermotechniek een gedegen oplossing vinden voor de betrokken medewerkers. Naast herplaatsing binnen de eigen organisatie wordt, gezien de enorme vraag naar technisch personeel, onder meer gedacht aan begeleiding naar ander werk in de installatiebranche.

Waterstof
In Deventer zijn in totaal ongeveer 500 mensen werkzaam. Naast de productiefaciliteit, zijn ook een internationaal R&D-centrum en de Nederlandse verkooporganisatie op de locatie gehuisvest. Deze onderdelen zijn van strategisch belang voor de thermotechniekdivisie van Bosch. De R&D-afdeling, waar onder andere warmtewisselaars (voor aardgas en waterstof), elektronica en software worden ontwikkeld, zal verder worden uitgebreid. Daarbij staan met name investeringen gepland in een nieuw R&D testcentrum voor waterstoftoepassingen voor de internationale verwarmingsmarkt. In eerste instantie gaat het hierbij om 15 fte aan nieuwe arbeidsplaatsen. Op de langere termijn worden verdere uitbreidingen voorzien.

Energietransitie
Naast waterstof is prefab een belangrijke nieuwe pijler. Tot 2030 moeten een miljoen nieuwe woningen worden gebouwd die niet voorzien mogen zijn van een gasketel. Daarnaast moeten anderhalf miljoen woningen in de bestaande bouw worden verduurzaamd. Woningcorporaties en ontwikkelaars zoeken naarstig naar oplossingen en tegelijkertijd hebben installateurs en aannemers een nijpend tekort aan personeel. ‘’Het besef groeit dat we deze uitdaging alleen kunnen oplossen met kant-en-klare units die voldoen aan alle eisen en die op locatie alleen nog maar te hoeven worden aangesloten’’, aldus Alberts. Met haar internationale innovatiekracht ziet Bosch Thermotechniek kansen voor het beoogde configuratie- en innovatiecentrum. De verwachting is dat systeemoplossingen een vlucht zullen nemen. De eerste grote opdracht voor dit soort prefab systeemoplossingen is binnen en wordt momenteel opgeleverd.

Brede coalitie van bedrijven wil dat waterstof sneller volwassen wordt

Gepubliceerd op

Meer dan 80 Nederlandse bedrijven hebben de handen ineengeslagen om te laten zien dat waterstof in Nederland een succes gaat worden voor de werkgelegenheid, economie en het klimaat. Vandaag overhandigen zij hun ‘Bidbook met Waterstof-commitments’ aan Diederik Samsom, kabinetschef van eurocommissaris Frans Timmermans.

Initiatiefnemers Gasunie, Toyota, Groningen Seaports, Remeha, Shell, Stedin Groep en Port of Amsterdam bouwden de coalitie uit tot een gezelschap van bedrijven uit de hele waterstofketen én daarbuiten: producenten, industrie, mobiliteit, techniek en advies. Van innovatieve startups tot grote multinationals.

Concrete plannen
Het bidbook toont een overzicht van nieuwe waterstofprojecten en concrete plannen in heel Nederland:
- Dieselaggregaten en machines op aardgas worden in dit bidbook omgebouwd tot mini-elektrolysers, waterstofaggregaten en -machines. In te zetten bij festivals, bouwprojecten, op campings, in fabrieken van koekjes, brood en meer. Alles plug and play.
- Bedrijven die hun schepen, vrachtwagens, zware bedrijfswagens en personenauto’s willen vervangen voor transport op waterstof; bedrijven die deze voertuigen leveren én bedrijven die de tankinfrastructuur hiervoor aanleggen en de waterstof leveren;
- De aanleg en aanpassing van offshore windparken, van grootschalige ondergrondse infrastructuur en specifieke installaties bovengronds. Van wind op zee naar waterstofgebruik achter de voordeur van een industriebedrijf of woning;
- De bouw van waterstoffabrieken en elektrolysers bij industrie- en chemiebedrijven om in de toekomst de CO2-uitstoot te verminderen.
Bedrijven investeren fors en durven risico te nemen. Ze laten zien dat Nederland de kennis, ervaring, ligging én bedrijven heeft voor een succesvolle waterstofketen.

Overheid nodig
In die keten mag de overheid niet ontbreken, vinden de bedrijven. Naast het bieden van commitment vragen ze daarom ook commitment van de overheid. Deze vragen zijn opgesteld onder regie van professor future energy systems Ad van Wijk in de vorm van ‘De 10 waterstof-commitments van Nederland’, waaronder:
1.Wij zullen waterstof liefhebben gelijk wij ook elektriciteit liefhebben.
2. Wij zullen onze gasinfrastructuur, opslagfaciliteiten, tankinfrastructuur en havenfaciliteiten ruimhartig en spoedig geschikt maken voor waterstof.
3. Wij zullen schone waterstofproductie, transport, vraag, innovatie en bedrijvigheid ruimhartig financieel ondersteunen voor een schone, gezonde en krachtige economie, werkgelegenheid, milieu en leefomgeving.
Koplopers Nederland Waterstofland is een initiatief van de zeven bedrijven achter MissieH2: Gasunie, Toyota, Groningen Seaports, Remeha, Shell, Stedin Groep en Port of Amsterdam. Op woensdag 7 april van 13.00-14.15 tijdens een online event wordt het eerste exemplaar overhandigd aan Diederik Samsom.

Voor het eerst een jaren 70 woonwijk op waterstof

In het Groningse Wagenborgen wordt een jaren 70 woonwijk aangesloten op een waterstofnetwerk. Van de 40 aangeschreven bewoners heeft bijna ...

Verder Lezen

Op weg naar waterstof: ketels voor wisselende gasmengsels

Met het oog op de enorme reductie van CO2-uitstoot die nodig is om de klimaatdoelstellingen van Parijs te halen, is ...

Verder Lezen

De energietransitie: waterstof

De energietransitie gaat niet over één oplossing. Waterstof is één van de oplossingen. Jan Wijbenga van het bedrijf Feenstra is ...

Verder Lezen

All-electric of waterstof?

All-electric of waterstof? Beide routes naar verduurzaming hebben felle voor- en tegenstanders. Maar is er ook een tussenweg mogelijk? Professor ...

Verder Lezen

Voor het eerst een jaren 70 woonwijk op waterstof

Gepubliceerd op

In het Groningse Wagenborgen wordt een jaren 70 woonwijk aangesloten op een waterstofnetwerk. Van de 40 aangeschreven bewoners heeft bijna iedereen inmiddels toegezegd mee te willen doen. Met dit project willen de initiatiefnemers aantonen dat waterstof, naast restwarmte, groen gas en all-electric, één van de oplossingen voor aardgasvrij wonen is.

Het gebruik van waterstof voor het verwarmen van bestaande oudere woningen is een techniek die wereldwijd nog in de kinderschoenen staat. In opdracht van Groninger Huis isoleert Energiewacht voor aanvang van de aanleg van de waterstofleiding deze huizen tot energielabel niveau B. De woningen worden verwarmd met een hybride warmtepomp van Intergas, die wordt onderhouden door Energiewacht. Deze hybride warmtepomp draait zoveel mogelijk op duurzaam opgewekte stroom en op koude momenten wordt waterstof gebruikt. De woningen krijgen zonnepanelen en de bewoners gaan inductiekoken. Het project wordt daarnaast mogelijk gemaakt door een lokaal agrarisch bedrijf waar het waterstof wordt geproduceerd en opgeslagen. Met dit project doen de deelnemende partijen essentiële ervaringen op voor de energietransitie.

Bewoners hebben de belangrijkste stem
“Onze bewoners hebben ervoor gezorgd dat het project echt door kan gaan”, vertelt directeur-bestuurder van Groninger Huis Laura Broekhuizen. “We hebben veertig woningen uitgekozen, de bewoners persoonlijk uitleg gegeven over het project en wat het voor hen betekent en gevraagd of ze mee willen doen. Wij zijn er echt trots op dat we voldoende deelname hebben en zo samen bijdragen aan een duurzame toekomst.” Groninger Huis werkt in Wagenborgen ook mee aan een ander project: Nieuwborgen.net. Dit project biedt de overige huurders en eigenaren de mogelijkheid over te stappen op groen gas.

Lange termijn verkenningen
Het gaat in Wagenborgen om het eerste waterstof woonproject van Nederland in een jaren 70 woonwijk. “Met deze pilot in een oudere woonwijk doen we, samen met bewoners en de deelnemende partijen, ervaring op hoe we woningen met behulp van waterstof het beste kunnen verduurzamen waarbij we zoveel mogelijk gebruikmaken van de bestaande gasleidingen”, vertelt Sybe bij de Leij, innovatiemanager bij Enexis Groep.
Wethouder duurzaamheid Meindert Joostens van de gemeente Eemsdelta: “De gemeente Eemsdelta is positief over het project en we werken daaraan graag mee. Dit is belangrijk voor de lange termijn verkenningen in de zoektocht naar nieuwe energievormen. Voor een succesvolle energietransitie is draagvlak van inwoners heel belangrijk. Daarom verheugt het ons dat al 30 gezinnen zich voor de pilot hebben aangemeld. Samenwerking tussen diverse partijen en bewoners is hierin de sleutel tot succes.”

De potentie van waterstof
Duurzaam geproduceerde waterstof is CO2-neutraal. De toepassing van waterstof in de gebouwde omgeving lijkt veel potentieel te hebben, maar moet nog verder onderzocht worden. Met de productie, distributie en het gebruik van waterstof is nog geen grootschalige ervaring opgedaan. De netbeheerders pleiten er daarom voor om tot 2030 in te zetten op de ontwikkeling en het gebruik van waterstof in de industrie en in een aantal projecten in de gebouwde omgeving.

Waterstof als onderdeel van energietransitie
Het afbouwen van het aardgasverbruik komt de komende jaren in een stroomversnelling. Daarbij wordt gestreefd naar het aardgasloos maken van 200.000 woningen per jaar, bijvoorbeeld door over te gaan op groen gas, een elektrische warmtepomp (hybride of all-electric) of een warmtenet. In de toekomst kan waterstof een aanvulling zijn op dit palet aan mogelijkheden. Het gezamenlijk opdoen van ervaring is hierbij essentieel. Dit gaat verder dan alleen de gasnetbeheerders, maar raakt ook leveranciers van toestellen, veiligheidsinstanties, gemeenten en andere overheden. Bij de uitwerking van het Klimaatakkoord is de inzet van waterstof voor de netbeheerders een belangrijk aandachtspunt.

Op weg naar waterstof: ketels voor wisselende gasmengsels

Met het oog op de enorme reductie van CO2-uitstoot die nodig is om de klimaatdoelstellingen van Parijs te halen, is ...

Verder Lezen

De energietransitie: waterstof

De energietransitie gaat niet over één oplossing. Waterstof is één van de oplossingen. Jan Wijbenga van het bedrijf Feenstra is ...

Verder Lezen

All-electric of waterstof?

All-electric of waterstof? Beide routes naar verduurzaming hebben felle voor- en tegenstanders. Maar is er ook een tussenweg mogelijk? Professor ...

Verder Lezen

“Waterstof zal Nederland veroveren”

De energietransitie gaat niet over één oplossing. Waterstof is één van de oplossingen. Jan Wijbenga (foto) van het bedrijf Feenstra ...

Verder Lezen

Op weg naar waterstof: ketels voor wisselende gasmengsels

Gepubliceerd op

Met het oog op de enorme reductie van CO2-uitstoot die nodig is om de klimaatdoelstellingen van Parijs te halen, is het aannemelijk dat in de toekomst een mix van zowel energieopwekkers als energiedragers gebruikt gaat worden voor de verwarming van onze huizen en gebouwen. Denk aan elektriciteit, opgewekt door de zon en de wind, aardgas, maar ook hernieuwbare brandstofbronnen, zoals synthetisch methaan en waterstof geproduceerd zonder kooldioxide. De Duitse ketelfabrikant Viessmann is ervan overtuigd dat met name waterstof een sleutelrol zal spelen. ‘Het is de meest logische manier om de verwarmingsmarkt klimaatneutraal te maken.’

Uit een proefstudie van het Duitse energieagentschap (dena) blijkt bijvoorbeeld dat een mix van elektrische oplossingen, zoals warmtepompen en waterstof in de bouwsector de kosten van het energiesysteem tegen 2050 met ten minste €260 miljard zou kunnen verlagen. Door gebruik te maken van waterstof kan immers de bestaande gasinfrastructuur worden gebruikt en is minder uitbreiding nodig van elektriciteitsnetten en reservestroomcentrales. Bovendien maakt deze nieuwe brandstof het mogelijk om de CO2-uitstoot in zeer korte tijd aanzienlijk te verminderen. Het is al mogelijk om tot 20% waterstof toe te voegen aan aardgas in het net. Dit zou de uitstoot van broeikasgassen met ongeveer 7% per jaar kunnen verminderen.

Aan de voorkant inregelen
De komende jaren zullen zich echter nog kenmerken door een overgang. Deels aardgas, deels elektriciteit, deels waterstof, wellicht zelfs gas dat geïmporteerd wordt. Dat kan problemen opleveren, want afhankelijk van het soort gas dat wordt gebruikt, moet in een verwarmingsketel de mengverhouding met lucht worden aangepast. En daar is normaliter een monteur voor nodig.
Alle toestellen van Viessmann zijn daarom inmiddels uitgerust met lambda control. Deze technologie past de lucht-gasverhouding van het toestel meteen en automatisch aan. Viessmann biedt hiermee ook een oplossing voor installatiebedrijven die een groeiend tekort hebben aan monteurs. Lambda control zorgt bovendien voor schone verbranding en het beste rendement.
Kees de Haan Commercieel Directeur Viessmann Nederland: “Door aan de voorkant in te regelen dat wisselende gasmengsels voor onze apparatuur technisch geen probleem vormen, maken we woningen en gebouwen klaar voor de toekomst, ontlasten we installateurs die worstelen met een toenemend tekort aan goede technici en hoeven bewoners niet extra thuis te blijven voor een bezoek van de monteur."

H2ready condensatieketels
De technologie die nodig is om gebruik te maken van dergelijke aardgas-waterstofmengsels om gebouwen te verwarmen is al beschikbaar en in duizenden installaties in de markt in gebruik. De nieuwste gascondensatieketels van Viessmann, de Vitodens 200 en 300 en de Vitocrossal 100 en 200 worden al bediend met 20 tot 30% waterstof. Een team van ingenieurs en technici test op dit moment in het Viessmann Innovation Center ook ‘H2ready’ condenserende ketels voor gebruik met zuivere waterstof. Deze apparaten komen in de loop van 2024 op de markt.

De energietransitie: waterstof

Gepubliceerd op

De energietransitie gaat niet over één oplossing. Waterstof is één van de oplossingen. Jan Wijbenga van het bedrijf Feenstra is ervan overtuigd dat waterstof ook Nederland zal veroveren. Maar het is een weg die we nog met elkaar moeten verkennen. In Uithoorn werd onlangs een proef gestart met het inzetten van waterstof in bestaande (sloop)woningen. Woningen die eerder op aardgas werden verwarmd. Met positief resultaat. Een nieuwe toekomst voor de installateur?

De maandag na de Kerst spreken we Jan Wijbenga (61). “Het is even mails wegwerken na een lang weekeinde en dan nog een paar dagen vrij.” Als commercieel manager Noord-Oost is hij verantwoordelijk voor de zakelijke markt; denk aan woningcorporaties, vastgoedbeheerders, aannemers, etc. Hij is getrouwd, heeft drie volwassen kinderen en woont in Friesland. Een gedreven en energieke man met hart voor de energietransitie.

Experimenteren thuis
Het huis van Jan Wijbenga is een proeftuin van duurzame energietoepassingen. “Ik vind dat iedereen toegang moet hebben tot duurzame energie. Ook mensen met een kleine portemonnee. Dus ik experimenteer graag thuis. Wat is mogelijk tegen een beperkte prijs? Momenteel zet ik bijvoorbeeld in op infraroodpanelen waarmee ik gericht bepaalde ruimtes kan verwarmen. Natuurlijk is mijn huis extra geïsoleerd en liggen er voldoende zonnepanelen. Met als resultaat een nagenoeg volledige compensatie van elektra-verbruik en een sterke reductie van gasverbruik. Er is gewoon niet één oplossing voor de energietransitie. Dat is echt een illusie. We moeten met elkaar alle mogelijke opties verkennen en inzetten. We moeten experimenteren en vooruit kijken. En vergis je niet: het gaat sneller dan je denkt!” Dat weet hij ook vanuit zijn werk binnen Feenstra. “We willen vooraan lopen, meedenken en mee ontwikkelen. Maar we zorgen er wel voor dat we bij bewoners thuis oplossingen plaatsen, die bewezen zijn. We experimenteren graag met alle oplossingen die er zijn voor verduurzaming! Maar … in huizen waar mensen wonen moet het product dat we neerzetten gegarandeerd werken.”

Waterstof is de toekomst
Waterstof is één van die mogelijke oplossingen. Het leek eerst nog verre toekomst, maar het komt steeds dichterbij. De verwachting is dat vanaf 2030 waterstof steeds meer benut zal worden. Met het dichtdraaien van de gaskraan in Groningen is er juist in het Noorden van Nederland veel belangstelling voor deze brandstof. De drie noordelijke provincies en tientallen bedrijven willen het verlies aan werkgelegenheid door het stoppen van de aardgaswinning compenseren met investeringen in waterstof. Maar ook in andere delen van het land worden pilots opgestart. Het is niet alleen een kwestie van lef, maar ook doen. En dat is precies ook wat Wijbenga dacht toen het initiatief in Uithoorn voorbij kwam. “Als Feenstra willen we voorop blijven lopen. En dat betekent juist meedoen met nieuwe projecten.”

Uithoorn
Woningcorporatie Eigen Haard en netwerkbedrijf Stedin startten een waterstof-project en wilden in Uithoorn onderzoeken hoe waterstof in het bestaande aardgasnet in bestaande woningen kan worden toegepast. Er werd aan een aantal partijen gevraagd mee te doen. Feenstra wilde graag de al eerder opgedane kennis inzetten bij dit project en daarmee ook vergroten. Wijbenga: “Het ging om een aantal sloopwoningen; de perfecte plaats om dit met elkaar te verkennen. Door elke keer zo samen te werken, kunnen we kennis stapelen. Niet alleen binnen het bedrijf, maar ook in de keten.” Bij de overstap van aardgas naar waterstof werden de bestaande gasleidingen en verbindingen onderzocht, zowel in de straat als in de woningen. “Het verwarmen van de woningen gebeurde met speciale waterstof cv-ketels. Die worden inmiddels al door verschillende partijen ontwikkeld (o.a. Remeha en Nefit-Bosch) en juist met projecten als deze verder verbeterd. Waterstof vraagt om nieuwe kennis en vaardigheden van onze monteurs. En ook daarvoor gebruiken we de ervaringen in Uithoorn. Hoe kunnen we opleidingen en opleiders voeden op weg naar een toekomst met meer waterstof?”

Innoveren
Verschillende vormen van waterstof, maar voor Wijbenga is de opgave helder: “Natuurlijk moeten we kiezen voor de ‘groene’ waterstof; anders is het dweilen met de kraan open. En overigens is het goed te weten dat er bij de verbranding van waterstof geen CO2-uitstoot is. Geen mogelijkheid tot koolmonoxidevergiftiging dus.” De pilot in Uithoorn maar ook andere projecten in Nederland bewijzen dat het mogelijk is. Wijbenga: “Het zijn de eerste stappen. Maar we moeten blijven innoveren. Innoveren en experimenteren helpt ons om ervoor te zorgen dat wij gereed zijn voor de periode na 2030.Er wordt natuurlijk al veel ondernomen; want anders hadden we ook in Uithoorn geen stappen kunnen zetten. Maar er is meer nodig. Uit het project in Uithoorn komen vragen die we met elkaar moeten beantwoorden. Denk dan bijvoorbeeld aan wet- en regelgeving en de ontwikkeling van veiligheidsprotocollen en de opleidingen.”

Leeds
Is het dan een kwestie van de lange adem? Van de verre toekomst? Integendeel volgens Wijbenga. “Ik merk de interesse en het geloof in de energietransitie. Ik zie opleidingscentra schakelen op die nieuwe toekomst. En in Nederland zien we in de mobiliteit al mooie ontwikkelingen. “We zien steeds meer auto’s op waterstof rijden. Geweldig toch? Maar het is grootser… Dat heeft de stad Leeds in Engeland wel bewezen. Onder de noemer ‘project H21’ moeten hier via het oude aardgasnetwerk miljoenen huishoudens en bedrijven worden voorzien van schoon waterstof. In 2028 willen de initiatiefnemers in het noorden van Engeland van start gaan, om in 2050 te eindigen in Londen. De grootste energietransitie van het Verenigd Koninkrijk. Een project dat al vanaf 2017 loopt.”

Leren
Waterstof vergt andere kennis en skills. Maar het begin is al gemaakt. “Bij de Hanze Hoge School wordt kennis ontwikkeld en gedeeld met de vakmensen van de toekomst. Een docent benaderde me met een waterstof-katern. Mijn Feenstra collega’s van onze regionale opleidingscentra en ik hebben graag meegelezen. Het is een gespreksonderwerp onder monteurs merk ik; zij willen leren.” Wat zijn de aandachtsgebieden? Het gaat om kennis over waterstof , de andere manier van installeren en het ontwikkelen van en werken met nieuwe protocollen. “We hoeven niet op punt nul te beginnen. Dat is het mooie. We kunnen vanuit praktijk en theorie stappen zetten.” Wijbenga is enthousiast en dat zal hij blijven: “We gaan nieuwe wegen in en die ontdekkingstocht geeft spanning, kansen en prachtige vergezichten. Mooi toch! Ik werk er graag aan mee.”

Dit is een artikel uit de print-editie van het vakblad IZ. De digitale edities van IZ zijn gratis te raadplegen via www.installateurszaken.nl. Liever een print-editie op uw deurmat? Maak dan gebruik van onze tijdelijke actie en meld u nu aan voor een gratis abonnement op IZ via www.installateurszaken.nl

All-electric of waterstof?

All-electric of waterstof? Beide routes naar verduurzaming hebben felle voor- en tegenstanders. Maar is er ook een tussenweg mogelijk? Professor ...

Verder Lezen

Visie All-Electric

Is All-Electric de heilige graal? LG en Alklima-Mitsubishi Electric, twee toonaangevende spelers, geven hun visie op de ‘Road to All-Electric’ ...

Verder Lezen

Opschalen: van BENG naar BELG

Het idee voor ChargeFreeHome ontstond bij grondlegger Henk van Houten toen hij zag wat een BENG-woning inhoudt en dat vergeleek ...

Verder Lezen

Warmtepomptrends

Vorige jaar maakte Nefit Bosch bekend 100 miljoen euro te gaan investeren in de verdere ontwikkeling van warmtepompsystemen. De technologiegigant ...

Verder Lezen

All-electric of waterstof?

Gepubliceerd op

All-electric of waterstof? Beide routes naar verduurzaming hebben felle voor- en tegenstanders. Maar is er ook een tussenweg mogelijk? Professor Ad van Wijk van de TU/Delft denkt van wel.

Ad van Wijk is een specialist op het gebied van energiesystemen. Hij pleit al geruime tijd voor een grootscheepse overstap op waterstof om zo een duurzaamheidstransitie te bewerkstelligen.

Waarom pleit u dan tegelijkertijd voor all-electric oplossingen?
“Het is geen kwestie van óf - óf, maar én - én. Een all-electric-economie sluit namelijk geen waterstof uit en omgekeerd ook niet. Je kunt waterstof omzetten in elektriciteit en andersom.”

Maar waarom zou je dat willen?
“Deze werkwijze biedt een aantal voordelen. Ten eerste is waterstof een ideaal, goedkoop opslagmedium. Beter en veel goedkoper ook dan de accu’s waarover we nu beschikken. Daarvoor worden zeldzame metalen gebruikt en ze verliezen veel energie bij langdurige opslag. Daarnaast biedt waterstof een ander belangrijk voordeel. Het is goedkoper om waterstof te transporten over lange afstanden dan elektriciteit.”

Tot nu toe hoor je protagonisten van de waterstofeconomie vooral pleiten voor de omzetting van lokale duurzame elektriciteit in waterstof. Dus gebruikmakend van windmolenparken in de Noordzee en pv-velden in Nederland. Waarom heeft u het dan plotseling over grote afstanden?
“Windmolenparken ver op zee zijn rendabel, maar onze Noordzee biedt onvoldoende ruimte om in onze behoeften te voorzien. En zonne-energie opwekken voor de omzetting in waterstof kan bijvoorbeeld in de Sahara met een veel hoger rendement plaatsvinden dan hier. Dus ik pleit voor én- én. Op deze wijze ga je uiteindelijk toe naar een mondiale energiemarkt, zoals we die nu ook al kennen voor gas en olie.”

Welke specifieke voordelen biedt waterstof voor de gebouwde omgeving?
“We lopen vooral in de bestaande bouw tegen grote problemen aan als we woningen willen verduurzamen met warmtepompen. Dat kan te maken hebben met het ruimtebeslag, de geluidsproductie en de extra kosten voor isolatie en een nieuw lt-afgiftesysteem. Bovendien wordt de salderingsregeling afgebouwd. Installeer je daarentegen een waterstofketel, dan hoef je alleen maar de bestaande aardgasgestookte cv-ketel te vervangen. Je kan ook kiezen voor een hybride oplossing, waarbij de warmtepomp het leeuwendeel van de verwarmingsvraag oppakt en de waterstofketel als achtervang functioneert en de productie van warm tapwater voor zijn rekening neemt. In beide gevallen heb je als bijkomende voordelen ook nog eens dat je minder aanpassingen aan het elektriciteitsnet hoeft te plegen, je gebruik kan maken van het aanwezig gasnet en ruimtes snel kan verwarmen als dat nodig is.”

En hoe zit het dan in de nieuwbouw?
“Daar is een all-electric systeem in de vorm van een warmtepomp een prima oplossing. Je kan namelijk al direct de ideale randvoorwaarden creëren, door de woningen goed te isoleren en het juiste lt-afgiftesysteem te installeren.”

Stel de bestaande bouw stapt massaal over op waterstofketels, kleven daar dan nog nadelen aan?
“Om het optimaal te laten renderen, moet je eigenlijk wel op wijkniveau de overstap maken, want er zijn aanpassingen nodig aan het gasnet. Daarnaast zijn er voorzieningen nodig voor de opslag van waterstof.”

In hoeverre laat de wetgeving het al toe om van Nederland een all-electric economie te maken met een waterstofinfrastructuur?
“Er zijn nog wel behoorlijke hobbels te nemen. De gaswet moet worden aangepast om het aardgasnetwerk te kunnen gebruiken. Ook zijn er extra veiligheidsprotocollen nodig voor de omgang met en het gebruik van waterstof in de gebouwde omgeving.”

Tot slot, we zitten nu in een soort tussenfase: welk advies zou u willen meegeven aan de installateur?
“Qua keteltechniek hoeft hij zijn kennis waarschijnlijk maar weinig bij te schaven. Houd gewoon de ontwikkelingen in de gaten en oriënteer je alvast op waterstofketels én warmtepompen. Op termijn verwacht ik een doorbraak.”

Dit is een artikel uit de print-editie van het vakblad IZ. De digitale edities van IZ zijn gratis te raadplegen via www.installateurszaken.nl. Liever een print-editie op uw deurmat? Maak dan gebruik van onze tijdelijke actie en meld u nu aan voor een gratis abonnement op IZ via www.installateurszaken.nl

Visie All-Electric

Is All-Electric de heilige graal? LG en Alklima-Mitsubishi Electric, twee toonaangevende spelers, geven hun visie op de ‘Road to All-Electric’ ...

Verder Lezen

“Waterstof zal Nederland veroveren”

De energietransitie gaat niet over één oplossing. Waterstof is één van de oplossingen. Jan Wijbenga (foto) van het bedrijf Feenstra ...

Verder Lezen

Stedin start proef met verwarmen van woningen op waterstof

In Uithoorn stroomt vanaf vandaag waterstof door het bestaande aardgasnet. Veertien sloopwoningen zijn gereed gemaakt voor tijdelijke verwarming met waterstof ...

Verder Lezen

All-Electric: meer dan warmtepomp én vloerverwarming

Het lijkt erop dat de introductie van de NTA 8800 (BENG) leidt tot een blikvernauwing op het gebied van warmteafgiftesystemen ...

Verder Lezen

Elektrisch of waterstof?

Gepubliceerd op

De installatiebranche toonde het afgelopen jaar veel innovatiedrang om de gewenste transitie naar een duurzamere samenleving te bewerkstelligen. Op die transitie sluit de zojuist verschenen januari-uitgave van IZ naadloos aan.

Het is inmiddels duidelijk dat fossiele brandstoffen taboe zijn. 2050 is de stip aan de horizon. Dan moet de energievoorziening bijna helemaal duurzaam en CO2-neutraal zijn.
Verschillende innovaties die daar op inspelen beginnen zo langzamerhand ingeburgerd te raken (wamtepompen) en andere mogelijke alternatieven worden inmiddels beproefd (waterstofketels). Welke weg zullen we uiteindelijk inslaan? Een all-electric maatschappij, waarin een belangrijke rol is weggelegd voor warmtepompen of biedt bijvoorbeeld een waterstofeconomie meer perspectief?
In deze uitgave komt vooral all-electric aan bod. Wat is all-electric, wat zijn de vooruitzichten, komt all-electric wel tegemoet aan de wensen van de gebruiker? Ondertussen vergeten we de waterstof niet. Juist aan het einde van vorig jaar startte hiermee een proef, waarvan we in deze uitgave een eerste indruk geven. De verwachtingen zijn hoog gespannen. Het wordt weer een interessant jaar.

Lees de uitgave op  https://www.installateurszaken.nl

Visie All-Electric

Is All-Electric de heilige graal? LG en Alklima-Mitsubishi Electric, twee toonaangevende spelers, geven hun visie op de ‘Road to All-Electric’ ...

Verder Lezen

“Waterstof zal Nederland veroveren”

De energietransitie gaat niet over één oplossing. Waterstof is één van de oplossingen. Jan Wijbenga (foto) van het bedrijf Feenstra ...

Verder Lezen

Stedin start proef met verwarmen van woningen op waterstof

In Uithoorn stroomt vanaf vandaag waterstof door het bestaande aardgasnet. Veertien sloopwoningen zijn gereed gemaakt voor tijdelijke verwarming met waterstof ...

Verder Lezen

All-Electric: meer dan warmtepomp én vloerverwarming

Het lijkt erop dat de introductie van de NTA 8800 (BENG) leidt tot een blikvernauwing op het gebied van warmteafgiftesystemen ...

Verder Lezen

“Waterstof zal Nederland veroveren”

Gepubliceerd op

De energietransitie gaat niet over één oplossing. Waterstof is één van de oplossingen. Jan Wijbenga (foto) van het bedrijf Feenstra is ervan overtuigd dat waterstof ook Nederland zal veroveren. Maar het is een weg die we nog met elkaar moeten verkennen. In Uithoorn werd onlangs een proef gestart met het inzetten van waterstof in bestaande (sloop)woningen. Woningen die eerder op aardgas werden verwarmd. Met positief resultaat. Een nieuwe toekomst voor de installateur?

“Er is gewoon niet één oplossing voor de energietransitie”, vertelt Jan Wijbenga. “Dat is echt een illusie. We moeten met elkaar alle mogelijke opties verkennen en inzetten. We moeten experimenteren en vooruit kijken. En vergis je niet: het gaat sneller dan je denkt! Bij Feenstra willen we vooraan lopen, meedenken en mee ontwikkelen. Maar we zorgen er wel voor dat we bij bewoners thuis oplossingen plaatsen, die bewezen zijn. We experimenteren graag met alle oplossingen die er zijn voor verduurzaming! Maar… in huizen waar mensen wonen moet het product dat we neerzetten gegarandeerd werken.”

Waterstof-project
Woningcorporatie Eigen Haard en netwerkbedrijf Stedin startten een waterstof-project en wilden in Uithoorn onderzoeken hoe waterstof in het bestaande aardgasnet in bestaande woningen kan worden toegepast. Er werd aan een aantal partijen gevraagd mee te doen. Feenstra wilde graag de al eerder opgedane kennis inzetten bij dit project en daarmee ook vergroten. Wijbenga: “Het ging om een aantal sloopwoningen; de perfecte plaats om dit met elkaar te verkennen. Door elke keer zo samen te werken, kunnen we kennis stapelen. Niet alleen binnen het bedrijf, maar ook in de keten.” Bij de overstap van aardgas naar waterstof werden de bestaande gasleidingen en verbindingen onderzocht, zowel in de straat als in de woningen. “Het verwarmen van de woningen gebeurde met speciale waterstof cv-ketels. Die worden inmiddels al door verschillende partijen ontwikkeld (o.a. Remeha en Nefit-Bosch) en juist met projecten als deze verder verbeterd. Waterstof vraagt om nieuwe kennis en vaardigheden van onze monteurs. En ook daarvoor gebruiken we de ervaringen in Uithoorn. Hoe kunnen we opleidingen en opleiders voeden op weg naar een toekomst met meer waterstof?”

Innoveren
Wijbenga: “Natuurlijk moeten we kiezen voor de ‘groene’ waterstof; anders is het dweilen met de kraan open. Het is overigens goed te weten dat er bij de verbranding van waterstof geen CO2-uitstoot is. Geen mogelijkheid tot koolmonoxidevergiftiging dus.” De pilot in Uithoorn maar ook andere projecten in Nederland bewijzen dat het mogelijk is. Wijbenga: “Het zijn de eerste stappen. Maar we moeten blijven innoveren. Innoveren en experimenteren helpt ons om ervoor te zorgen dat wij gereed zijn voor de periode na 2030. Er wordt natuurlijk al veel ondernomen; want anders hadden we ook in Uithoorn geen stappen kunnen zetten. Maar er is meer nodig. Uit het project in Uithoorn komen vragen die we met elkaar moeten beantwoorden. Denk dan bijvoorbeeld aan wet- en regelgeving en de ontwikkeling van veiligheidsprotocollen en de opleidingen.”

Leeds
Is het dan een kwestie van de lange adem? Van de verre toekomst? Integendeel volgens Wijbenga. “Ik merk de interesse en het geloof in de energietransitie. Ik zie opleidingscentra schakelen op die nieuwe toekomst. En in Nederland zien we in de mobiliteit al mooie ontwikkelingen. “We zien steeds meer auto’s op waterstof rijden. Geweldig toch? Maar het is grootser… Dat heeft de stad Leeds in Engeland wel bewezen. Onder de noemer ‘project H21’ moeten hier via het oude aardgasnetwerk miljoenen huishoudens en bedrijven worden voorzien van schoon waterstof. In 2028 willen de initiatiefnemers in het noorden van Engeland van start gaan, om in 2050 te eindigen in Londen. De grootste energietransitie van het Verenigd Koninkrijk. Een project dat al vanaf 2017 loopt.”

Leren
Waterstof vergt andere kennis en skills. Maar het begin is al gemaakt. “Bij de Hanze Hoge School wordt kennis ontwikkeld en gedeeld met de vakmensen van de toekomst. Een docent benaderde me met een waterstof-katern. Mijn Feenstra collega’s van onze regionale opleidingscentra en ik hebben graag meegelezen. Het is een gespreksonderwerp onder monteurs merk ik; zij willen leren.” Wat zijn de aandachtsgebieden? Het gaat om kennis over waterstof , de andere manier van installeren en het ontwikkelen van en werken met nieuwe protocollen. “We hoeven niet op punt nul te beginnen. Dat is het mooie. We kunnen vanuit praktijk en theorie stappen zetten.” Wijbenga is enthousiast en dat zal hij blijven: “We gaan nieuwe wegen in en die ontdekkingstocht geeft spanning, kansen en prachtige vergezichten. Mooi toch! Ik werk er graag aan mee.”

Dit is een verkorte versie van een artikel uit de print-editie van het vakblad IZ januari. Deze editie zal 26 januari 2021 verschijnen, De digitale edities van IZ zijn gratis te raadplegen via www.installateurszaken.nl. Liever een print-editie op uw deurmat? Maak dan gebruik van onze tijdelijke actie en meld u nu aan voor een gratis abonnement op IZ via www.installateurszaken.nl

Stedin start proef met verwarmen van woningen op waterstof

Gepubliceerd op

In Uithoorn stroomt vanaf vandaag waterstof door het bestaande aardgasnet. Veertien sloopwoningen zijn gereed gemaakt voor tijdelijke verwarming met waterstof. De techniek wordt voor het eerst in Nederland door Stedin toegepast. Stedin werkt hierbij samen met woningcorporatie Eigen Haard, de gemeente Uithoorn en energieconsultant DNV GL. Feenstra voert werkzaamheden aan de binneninstallatie uit en Nefit Bosch en Remeha leveren de waterstof cv-ketels.

Het verwarmen van woningen met waterstof kan in de toekomst een alternatief zijn naast volledig elektrisch en warmtenetten. In Uithoorn wordt dit nu in de praktijk onderzocht. De ombouw van aardgas naar waterstof bestaat uit een aantal stappen. Het onderzoeken van bestaande gasleidingen en verbindingen zowel in de straat als in de woningen en het verwarmen van woningen met speciale waterstof cv-ketels. Stedin werkt hierbij op basis van strenge veiligheidseisen en in nauwe samenwerking met de lokale brandweer en onder toezicht van de Veiligheidsregio.

Mijlpaal
“In Uithoorn onderzoeken we in de praktijk hoe wij ons bestaande aardgasnet geschikt kunnen maken voor waterstof. Gedurende een aantal weken stroomt er waterstof door de gasleidingen en verwarmen we de huizen met waterstof. Zo leren we over wat een ombouw van aardgas naar waterstof precies betekent voor ons als netbeheerder en voor de partijen waarmee wij samenwerken”, vertelt Marc van der Linden, CEO van Stedin. “Dat dit nu in de praktijk gebeurt is een mijlpaal voor Stedin. Het toont aan dat we de gebouwde omgeving, met de juiste stappen en een aantal aanpassingen in ons netwerk, technisch geschikt kunnen maken voor het gebruik van duurzame gassen en waterstof in de toekomst.”

Rol waterstof in de gebouwde omgeving
Vóór 2030 verwacht Stedin niet dat waterstof een grote rol gaat spelen in de gebouwde omgeving, maar wel een belangrijke. Naast groen gas kunnen andere duurzame gassen op termijn wel een grote rol vervullen in de gebouwde omgeving. Waterstof kan daar zeker onderdeel van zijn. Om na 2030 waterstof als volwaardig alternatief in te kunnen zetten is het daarom belangrijk om nu kennis en ervaring op te doen en te ontdekken welke rol waterstof kan krijgen, denkt Stedin. Van der Linden: “Innoveren en experimenteren helpt ons om ervoor te zorgen dat wij gereed zijn voor de periode na 2030. Het bestaande aardgasnet is hierbij van grote waarde en krijgt een tweede leven. Uit dit project komt een aantal vragen die we moeten beantwoorden voordat we waterstof als volwaardige optie in de gebouwde omgeving kunnen inzetten. Daarbij is ook wet- en regelgeving vanuit de Rijksoverheid een belangrijk aspect.”

Een uitlegvideo van dit project is te vinden op: www.stedin.net/waterstof.

Uitgelicht: H2 Ready ketel van Nefit Bosch

De H2 Ready ketel van Nefit Bosch kan door een installateur binnen een uur worden omgebouwd naar een 100% waterstoftoestel. Het geheim zit hem onder andere in de speciale brander, het gasblok, de ventilator en de elektronica. Jan Rijnen, commercieel directeur van Nefit Bosch: “Wij verwachten dat deze toestellen hun meerwaarde gaan bewijzen in de energietransitie. In Engeland is er zelfs sprake van dat nieuwe gasketels vanaf 2025 voorbereid moeten zijn op waterstof.” Naast het project in Uithoorn worden de toestellen van Bosch ook in projecten in Engeland ingezet.

Een-op-een vervanging
Omdat het toestel ook op aardgas functioneert, is deze oplossing geschikt voor een-op-een vervanging in elke bestaande woning. De H2 Ready ketel van Nefit Bosch kan zonder aanpassingen worden geïnstalleerd. De afmetingen van dit waterstoftoestel zijn vergelijkbaar met die van huidige cv-ketels. Een ander voordeel is dat gebruikers hetzelfde verwarmingscomfort ervaren als dat wat ze gewend waren met de aardgasketel. De waterstofketel levert dezelfde prestaties als een conventionele cv-ketel op gas. Het verschil is dat bij verbranding van waterstof geen kooldioxide (CO2) of koolmonoxide (CO) vrijkomt. De NOx-uitstoot is bij het Nefit Bosch-toestel extreem laag.

Groene waterstof
In Europa, en vooral in Nederland en Engeland, zijn de verwachtingen ten aanzien van waterstof hoog gespannen. De EU heeft plannen voor het bouwen van elektrolysers – waterstoffabrieken - die in 2030 miljoenen tonnen groene waterstof moeten opwekken. Deze ontwikkeling zal mede bepalen in hoeverre waterstof een van de pijlers van de energietransitie gaat worden. Bosch denkt dat waterstof vanaf 2030 een rol kan gaan spelen in de bebouwde omgeving. Het is van belang om nu te kijken naar de implicaties, zoals dat gebeurt in Uithoorn.

Alternatief voor bestaande gebouwen
Voor de gebouwde omgeving zijn er meer verduurzamingsopties dan waterstof. Volgens Nefit Bosch is waterstof vooral interessant wanneer andere opties, zoals warmtenetten en elektrificatie, niet haalbaar zijn. “Wij denken dan onder andere aan de combinatie met een hybride warmtepomp, zodat je met dezelfde hoeveelheid waterstof meer woningen kunt verwarmen”, zegt Rijnen. Als energiedrager kan waterstof voor onbepaalde tijd worden opgeslagen. Onderzoeken hebben aangetoond dat bestaande aardgasleidingen relatief eenvoudig geschikt zijn te maken voor het transport van waterstof. Net als in de jaren zestig, toen Nederland van stadsgas naar aardgas overging, zullen de huidige gastoestellen moeten worden vervangen. De ‘H2 Ready’-ketel biedt die mogelijkheid: eerst op gas en wanneer het zover is binnen een uur om te zetten naar 100% waterstof.

Waterstof bij Bosch
Naast waterstofketels voor woningen ontwikkelt Bosch op tal van andere gebieden emissieloze en op waterstof gebaseerde technologieën. Zo levert Bosch al industriële warmwater- en processtoomketels die werken op waterstof. Ook maakt het bedrijf brandstofcellen die energie opwekken voor industrie, computercentra, woonwijken en laadstations voor elektrische voertuigen. Daarnaast is Bosch ook ver met de ontwikkeling van aandrijfsystemen voor vrachtwagens die gebruikmaken van waterstoftechnologie. “In onze visie gaat waterstof op termijn een rol spelen bij het verwarmen van onze huizen, maar eerste instantie gaat het vooral om industrie en mobiliteit. Waar we kansen zien, zet Bosch in op waterstof”, zegt Jan Rijnen.

 

Doorontwikkelde gasketels voor utiliteit klaar voor waterstof

Remeha lanceert de ketels GAS 320 Ace en GAS 620 Ace. Beide zijn geschikt om te branden op aardgas aangevuld ...

Verder Lezen

Drie waterstof cv-ketels doorlopen praktijktest

Binnenkort wordt drie maanden lang waterstoftechnologie voor woningen in de praktijk getest. De test vindt plaats in een proefopstelling van ...

Verder Lezen

Proefproject: gasnet over op waterstof

In het najaar van 2020 start netbeheerder Stedin in Uithoorn het project ‘tijdelijke ombouw van aardgas naar waterstof’. Feenstra is ...

Verder Lezen

Miljoenen huishoudens in 2030 op door groene waterstof opgewekte elektriciteit

Een consortium van Gasunie, Groningen Seaports en Shell Nederland heeft vanmiddag aangekondigd te willen beginnen met het project NortH2: de ...

Verder Lezen

Doorontwikkelde gasketels voor utiliteit klaar voor waterstof

Gepubliceerd op

Remeha lanceert de ketels GAS 320 Ace en GAS 620 Ace. Beide zijn geschikt om te branden op aardgas aangevuld met 20% waterstof. De GAS 320 Ace wordt doorontwikkeld om in de toekomst zelfs op een aansluiting met 100% waterstof te draaien. De GAS 320 Ace en GAS 620 Ace zijn de doorontwikkelde versies van respectievelijk de GAS 310 ECO Pro en de GAS 610 ECO Pro. De ketels zijn vooral geschikt voor het verwarmen van grote utiliteitsgebouwen.

Door de hogere Delta T is de GAS 320/620 Ace onder meer inzetbaar voor hybride systemen, als pieklastketel of voor de tapwatervoorziening. Ook bij collectieve verwarmingssystemen, waar vaak een hogere Delta T van 40 graden gebruikelijk is, biedt deze ketel uitkomst.

Hoge vermogens
De ketels zijn met een vermogen van 285 kW tot meer dan 1 MW vooral geschikt voor het verwarmen van grotere utiliteitsgebouwen zoals ziekenhuizen, grote kantoorpanden en appartementencomplexen. Het hoge vermogen maakt dat ze snel aan de warmtevraag in dergelijke gebouwen kunnen voldoen. Toch zijn de afmetingen beperkt gebleven, waardoor ze door een standaard deuropening passen. Installatie- en onderhoudswerkzaamheden aan de GAS 320/620 Ace zijn gemakkelijk door de eenvoudig bereikbare componenten en de intuïtieve functietoetsen. De installateur heeft door LED-verlichting in het toestel – die ook bij stroomuitval werkt – altijd goed zicht op de onderdelen en functietoetsen van de ketels.

Voorbereid op de toekomst
De GAS 320/620 kunnen nu al (deels) op waterstof draaien. Remeha werkt op dit moment aan een aangepaste GAS 320 Ace die uitsluitend op waterstof kan branden. Tevens werken de GAS 320/620 binnenkort ook op andere duurzame gassen en zijn ze te combineren met warmtepompen of andere, bestaande cv-ketels. Bovendien is het mogelijk om meerdere ketels in cascade aan elkaar te koppelen.

Koppeling met gebouwbeheer
Beide ketels zijn te koppelen met verschillende gebouwbeheersystemen via het Modbus- of Bacnet-protocol. Installateurs kunnen alle informatie van de ketel ter plekke uitlezen of de instellingen aanpassen via de Smart Service Tool en de Smart Service app. De installateur krijgt bovendien direct een melding als de ketel in storing is of als er een onderhoudsbeurt aankomt. Hiervoor zijn deze cv-ketels gekoppeld met het besturingsplatform eSmart Inside.

Lage gebruikskosten
Een condenserende warmtewisselaar van aluminium gietwerk zorgt voor een hoog rendement gedurende een lange periode, aldus de fabrikant, wat resulteert in een laag energiegebruik en lage emissiewaarden. De hoge connectiviteit draagt daarnaast ook bij aan lagere servicekosten en optimale planning voor onderhoudswerkzaamheden.

Drie waterstof cv-ketels doorlopen praktijktest

Binnenkort wordt drie maanden lang waterstoftechnologie voor woningen in de praktijk getest. De test vindt plaats in een proefopstelling van ...

Verder Lezen

Proefproject: gasnet over op waterstof

In het najaar van 2020 start netbeheerder Stedin in Uithoorn het project ‘tijdelijke ombouw van aardgas naar waterstof’. Feenstra is ...

Verder Lezen

Miljoenen huishoudens in 2030 op door groene waterstof opgewekte elektriciteit

Een consortium van Gasunie, Groningen Seaports en Shell Nederland heeft vanmiddag aangekondigd te willen beginnen met het project NortH2: de ...

Verder Lezen

Waterstof en hybride warmtepomp centraal op Building Holland

Het programma van Building Holland 2020 is definitief. Verspreid over drie podia komen in totaal 150 sprekers aan het woord ...

Verder Lezen

Drie waterstof cv-ketels doorlopen praktijktest

Gepubliceerd op

Binnenkort wordt drie maanden lang waterstoftechnologie voor woningen in de praktijk getest. De test vindt plaats in een proefopstelling van EnTranCe op het terrein van de Hanzehogeschool Groningen. In de proeftuin worden drie waterstof cv-ketels getest. De resultaten moeten een veilige werking in woonwijken helpen garanderen en een grootschalige toepassing van waterstof mogelijk maken.

Waterstof is een kansrijk alternatief voor aardgas. Diverse fabrikanten brengen installatietechnische producten op de markt die geschikt zijn voor waterstof. Maar hoe werken ze in de praktijk? Welke technische infrastructuur is nodig voor een veilige werking in de bebouwde omgeving? Om dat soort vragen te beantwoorden, start EnTranCe binnenkort een test met cv-ketels (Bekaert) en leidingsystemen (HSF, VSH) die geschikt zijn voor waterstof. De uitkomsten worden primair benut voor de eerste waterstofwoonwijk van 100 woningen, Nijstad-Oost in Hoogeveen, waarvan de bouw al in 2021 moet starten.

Interne én externe leidingen
De test vindt plaats in drie containers met cv-ketels die vanuit externe tanks van waterstof worden voorzien. De cv-installaties hebben een zelfde leidinglengte, maar een verschillende binneninstallatie, om zo variabel mogelijk testdata te kunnen vergaren. Ze zullen drie maanden met intermitterende cycli draaien. “Wij testen het waterstoftransport vooral op veiligheid en letten op zaken die eventueel optreden, zoals drukverlies, lekkages en geluidsoverlast”, zegt Alexander Barendregt, Project Manager bij HSF dat de leidingsystemen verzorgt.

Functioneel testen
“Wij zijn blij dat we in dit testproject kunnen participeren”, vervolgt Barendregt. “Het is een volgende stap in de transitie naar een aardgasloze energievoorziening en er is veel belangstelling voor deze praktijktest, ook vanuit het buitenland.”
Vorig jaar had HSF al een primeur met de KIWA prestatieverklaring voor vijf gasnetproducten overeenkomstig de nieuwe keuringseis KE 214 voor waterstof. “Maar nu gaan we functioneel testen of deze producten als compleet leidingsysteem veilig werken.” HSF levert de externe leidingen en zusterbedrijf VSH de interne leidingen voor de duurtest. Beide bedrijven zijn onderdeel van Aalberts.

Een video-impressie van de proefopstelling vindt u hier: https://www.youtube.com/watch?v=YPqXN-Fzxv0

Op onze nieuwsbrief abonneren

Proefproject: gasnet over op waterstof

Gepubliceerd op

In het najaar van 2020 start netbeheerder Stedin in Uithoorn het project ‘tijdelijke ombouw van aardgas naar waterstof’. Feenstra is een van de betrokken partijen binnen dit project en voert de werkzaamheden aan de binnenhuisinstallatie uit.

Het project bestaat uit het ombouwen van een woonblok van veertien sloopwoningen die tijdelijk met waterstof worden verwarmd. Hiertoe wordt het bestaande aardgasnet gedurende de looptijd van het project omgebouwd en geschikt gemaakt voor waterstof. Vanaf dit najaar worden de (onbewoonde) woningen met waterstof verwarmd. Met deze ombouw wordt onder andere gekeken naar hoeveel tijd het kost om het aardgasnetwerk gereed te maken voor het transport en het gebruik van waterstof in bestaande woningen. Het project is uniek in Nederland, maar is ook internationaal gezien nog niet eerder gedaan.

Uitvoerig getest
Allereerst wordt het bestaande gasnetwerk uitvoerig getest op mogelijke lekkages. Zodra de gasleidingen helemaal veilig zijn, plaatst Feenstra de waterstof cv-ketel in de woning. Hierna worden de woningen gedurende één a twee weken verwarmd met 100% waterstof in plaats van aardgas.

Mooie klus
“Onze betrokkenheid bij het omzetten van woningen van aardgas op waterstof is voor ons een mooie klus”, aldus Jan Wijbenga, commercieel manager bij Feenstra, die vanuit deze rol bij het project betrokken is. “Als een van de grotere installatiebedrijven in Nederland zijn wij betrokken bij verschillende waterstof-projecten in Nederland, maar een bestaande woning van aardgas omzetten naar waterstof is een unicum waar veel bij komt kijken en waar wij veel van kunnen leren”.

Activiteiten
De activiteiten van Feenstra bestaan uit de controle van de binnenleidingen, het afdoppen van de kookaansluitingen, het aanbrengen van de spoelvoorzieningen in de leidingen (hiermee kunnen de leidingen worden schoongespoeld met helium/stikstof), het installeren en inbedrijfstellen van de waterstof-cv-ketels, en het afpersen van de gehele installatie. Wanneer de waterstof-cv-ketels in gebruik zijn controleert en monitort Feenstra de leidingen in de woningen, waardoor eventueel mogelijke lekkages direct worden opgemerkt. Na afloop van het project worden de ketels door Feenstra afgekoppeld en ontmanteld.

Strenge veiligheidseisen
Het project van aardgas naar waterstof wordt uitgevoerd aan de hand van strenge veiligheidseisen, in afstemming met de lokale brandweer en onder toezicht van het bevoegd gezag waaronder de Veiligheidsregio. De werkzaamheden worden pas opgestart wanneer alle woningen leeg staan.

Realistische omgeving
Netbeheerder Stedin werkt binnen dit project samen met energieconsultant DNV GL, woningbouwcorporatie Eigen Haard, de gemeente Uithoorn, waterstof-cv-leveranciers Nefit Bosch en Remeha, en installateur Feenstra. Marc van der Linden, CEO van Stedin: “Er komt een hoop kijken bij de overgang van aardgas naar waterstof: de verbindingen van de leidingen, de invoer van het gas en natuurlijk het omzetten van waterstof in warmte door cv-ketels. Zo’n ombouw is nu nog nieuw en onbekend en zeker geen druk op de knop. Het is van essentieel belang dat we dit onderzoek uitvoeren in een zo realistisch mogelijke omgeving van bestaande woningbouw”.

Video:
https://www.youtube.com/watch?v=sJ4g75t3N_8&feature=youtu.be

Linkjes:
https://www.stedin.net/over-stedin/duurzaamheid-en-innovaties/waterstof

https://www.stedin.net/over-stedin/duurzaamheid-en-innovaties/waterstof/uithoorn

https://www.feenstra.com/zorgelooswonen/waterstof/

 

Op onze nieuwsbrief abonneren

Miljoenen huishoudens in 2030 op door groene waterstof opgewekte elektriciteit

Gepubliceerd op

Een consortium van Gasunie, Groningen Seaports en Shell Nederland heeft vanmiddag aangekondigd te willen beginnen met het project NortH2: de productie van groene waterstof met behulp van stroom die door een megawindpark op zee wordt opgewekt. Het consortium wil  hiermee invulling gegeven aan de doelstellingen van het Klimaatakkoord. Het park moet in 2030 al 3 tot 4 gigawatt aan elektriciteit leveren. Omgerekend zou dat genoeg zijn om 3,5 tot 5 miljoen huishoudens in Nederland van elektriciteit te voorzien. Dat moet in 2040 zijn gegroeid naar 10 gigawatt.

De groene waterstofproductie, initieel in de Eemshaven en later mogelijk ook op zee, zal naar verwachting zo’n 800.000 ton per jaar zijn in 2040. Dat scheelt een uitstoot van zo’n zeven megaton CO2 per jaar. NortH2 heeft de steun van de provincie Groningen en gaat op zoek naar partners om het consortium uit te breiden en dit project te realiseren.

Serieuze bijdrage aan verduurzaming
Groene waterstof, gemaakt uit hernieuwbare bronnen zoals wind en zonne-energie, staat centraal in het Nederlandse Klimaatakkoord en de Europese ‘Green Deal’. Op dit moment wordt waterstof al in grote hoeveelheden gebruikt in de industrie, maar wordt voornamelijk geproduceerd uit aardgas. Het vervangen door groene waterstof draagt serieus bij aan de verduurzaming van de industrie.

Allereerst voorziet NortH2 in de bouw van enorme windparken in de Noordzee, die stapsgewijs kunnen uitgroeien tot een uiteindelijke capaciteit van zo’n 10 gigawatt. Dat is omgerekend goed voor het elektriciteitsgebruik van circa 12,5 miljoen Nederlandse huishoudens. Hiervoor moeten veel windturbines worden gebouwd. De eerste kunnen al in 2027 gereed zijn en worden ingezet voor groene waterstofproductie.
Daarnaast voorziet het plan in een grote ‘elektrolyser’ in de Eemshaven, waar de windenergie wordt omgezet in groene waterstof. Het consortium overweegt verder de mogelijkheid om elektrolysers op zee te plaatsen.

Inzetten van aardgasinfrastructuur van Gasunie
Ten slotte is een slim transportnetwerk in Nederland en Noordwest-Europa nodig om de 800.000 ton groene waterstof naar voornamelijk industrie, maar later mogelijk ook naar de consument te brengen. Hiermee kan rond 2040 naar schatting zeven megaton CO2-uitstoot per jaar worden bespaard. Met dit project wordt de aardgasinfrastructuur van Gasunie, die nu nog vooral wordt ingezet voor aardgas en groen gas, ook gebruikt voor de opslag en het transport van waterstof.

Nieuwe partners nodig
Marjan van Loon, president-directeur van Shell Nederland: “We zetten hier met elkaar een ambitie neer die Nederland wereldwijd in de koplopersgroep plaatst op het gebied van waterstof. Bovendien draagt het bij aan het behalen van de doelstellingen van het Nederlandse Klimaatakkoord en het versnellen van de energietransitie. Dit project biedt kansen in de gehele waterstofketen. Daarnaast past het goed bij onze New Energies-aspiraties en bij onze ambities om steeds weer nieuwe manieren te vinden om CO2-uitstoot te verminderen en meer en schonere energie te leveren, thuis, onderweg en op het werk. Om dit project te realiseren zullen er verschillende nieuwe partners nodig zijn. Samen zullen we moeten pionieren en innoveren om alle beschikbare kennis en kunde die nodig is bij elkaar te brengen. De energietransitie vraagt om lef, durven en doen.”

Uitgelicht:
Als het gaat om het gebruik in een brandstofcel om elektriciteit te maken, is waterstof in alle gevallen volledig schoon. Daarbij is er geen emissie, behalve van schone waterdamp. Gaat het om hoe schoon de productie van waterstof is, dan hangt dat af van de herkomst van die waterstof. Vandaar het onderscheid tussen 'groene' waterstof (uit elektrolyse met duurzame elektriciteit van wind, zon of water) en 'grijze' waterstof (uit fossiele brandstof); bij de laatste komt CO2 vrij. Dan is er nog een 'blauwe' variant. Hierbij gaat de vrijgekomen CO2 permanent in opslag, in bijvoorbeeld lege gasvelden op zee, waardoor de zo verkregen waterstof klimaatneutraal is.

Op onze nieuwsbrief abonneren

Waterstof en hybride warmtepomp centraal op Building Holland

Gepubliceerd op

Het programma van Building Holland 2020 is definitief. Verspreid over drie podia komen in totaal 150 sprekers aan het woord. Vragen die aan bod komen zijn onder meer: Wat zijn de mogelijkheden van waterstof in de energietransitie en wat is de rol van de hybride warmtepomp om de transitie te versnellen? Building Holland is te bezoeken op 24, 25 en 26 maart 2020 in RAI Amsterdam.

Het programma is opgebouwd langs de thema’s van Building Holland. Dit zijn Circulariteit, Energietransitie en Slim & Gezond. In 20 minuten worden bezoekers bijgepraat over de nieuwste ontwikkelingen. Tot de sprekers behoren Biense Dijkstra van bouwgroep Draisma Dijkstra, Daan Brugging van ecologisch architectenbureau ORGA architect, Bernard Wientjes, voorzitter van de Taskforce Bouwagenda, Maurits groen founder en president van WakaWaka Foundation en trendwatcher Richard van Hooijdonk.

Extra verdieping
Naast 150 sprekers zijn er 36 side-events van een dagdeel, waarin actuele thema’s extra verdieping krijgen. Zo is er aandacht voor het maatschappelijk verduurzamen van vastgoed, smart buildings & cybersecurity, de impact van gezonde gebouwen op de gebruiker en bewonersparticipatie & gedragsverandering.

Op onze nieuwsbrief abonneren

VSK 2020: van waterstofketel tot modulair bouwen

Gepubliceerd op

Gebruikersgemak, systeemintegratie, duurzaamheid, digitalisering. Wedden dat u het rijtje wel kunt afmaken? Zo verrassend zijn de beurstrends namelijk niet de afgelopen jaren. Wat viel ons dan wel op tijdens ons VSK-bezoek? De waterstofketel maakt eindelijk zijn entree en modulair bouwen, waarbij al in een vroeg stadium een woning/utiliteitsgebouw Smart System Ready wordt gemaakt, begint opgang te maken.

Goede sfeer en zorgen
De sfeer was zonder meer goed. Over het algemeen waren de standhouders dinsdag en woensdag positief over de aanloop van bezoekers. Meerdere malen kregen we te horen dat “deze beurs ons heel wat klantenbezoeken uitspaart”. Minder te spreken waren de standhouders over de aantallen mensen die rondliepen in de beurshallen. Herhaaldelijk signaleerden de oudgedienden onder de standhouders een terugloop vergeleken met een aantal edities geleden. “Wij houden nauwkeurig in de gaten hoe dit zich verder gaat ontwikkelen en of de investering nog wel opweegt tegen de kosten”, vertrouwden enkele bezorgde fabrikanten ons dan ook toe.

Nieuw elan
De VSK is niet meer wat het ooit was. Het positieve nieuws is dat er sinds de vorige editie wel sprake is van een nieuw elan. Sinds het aantreden van beursmanager Patrick Schilte wordt er bijvoorbeeld fors geïnvesteerd in online marketing, wat onder andere zichtbaar was in de perskamer waar een heel team van de Jaarbeurs voortdurend content aan het produceren was, in woord, beeld en geluid. Ook zijn er nieuwe initiatieven opgestart, zoals deze editie de Smart Homes & Intelligent Building-Lane, in zaal 10. Op zich een gouden greep, ware het niet dat het slechts om enkele stands ging, enigszins weggemoffeld achter het VSK Kennis Theater. Dat kan beter.

Noviteiten
Ook positief was het aantal noviteiten dat op de beurs te zien was. Hoewel de doorgewinterde beursbezoeker misschien het een en ander al bekend voorkwam van de laatste ISH, bleef er nog genoeg over voor een welbestede dag.
Verder waren we als Vakblad InstallateursZaken natuurlijk aangenaam verrast door het feit dat wij de beursorganisator hebben kunnen inspireren tot de categorie VSK Award ‘Installateurszaken’. Hulde, wellicht kan er de volgende editie ook nog ‘Installatienet’ worden toegevoegd aan het totale repertoire?

Waterstofketel
Maar genoeg geëvalueerd, tijd voor de techniek. Wat viel er zoal zien op de VSK? Voor de uitgebreide nabeschouwing verwijzen wij u uiteraard naar de komende editie van ons vakblad. Hier alvast een kleine greep uit de noviteiten. Remeha, Nefit, Atag en Intergas toonden de bezoekers een waterstofketel. Remeha won er zelfs de publieksprijs mee. De fabrikant bracht vorige jaar al haar 100% waterstofketel op de markt, ook concullega’s gaan nu mee in deze ontwikkeling. Zo hing er een dummy-versie op de stand van Intergas. De fabrikant uit het oosten van ons land vertelde dat ze in afwachting is van de certificering voor 20% bijmenging, om dan vervolgens door te stomen naar een 100% waterstofketel. Zowel Remeha als Intergas verwachten dat de ketel zal aanslaan in Nederland, maar niet de markt zal domineren. “Er moet wel een infrastructuur komen voor waterstof, bijvoorbeeld op wijkniveau, voordat de overstap kan worden gemaakt”, klonk het bij Remeha. Intergas denkt dat uiteindelijk iedere situatie vraagt om een maatwerkoplossing. “Op termijn zal er zowel ruimte zijn voor warmtenetten, waterstof als warmtepompen.”

Warmtepompen
En daarmee komen we bij de volgende blikvanger; de warmtepomp. Vaillant liet ons bijvoorbeeld de nieuwe Arotherm plus warmtepomp zien. Deze is zowel in monoblock- als splituitvoering verkrijgbaar. Het apparaat kan cv-water met een aanvoertemperatuur leveren tot 75 graden en is daardoor erg interessant voor de renovatiemarkt, want bestaande radiatoren kunnen blijven hangen. Nibe op haar beurt toonde de S2125, een warmtepomp in monoblock-uitvoering. Het systeem kan cv-water leveren met een maximale temperatuur van 73 graden. Mogelijke opstelplaatsen zijn onder andere platte daken, schuurtjes, tegen de buitenwand van een woning of in een nepschoorsteen omkasting.

Monoblock
De opkomst van monoblock-systemen is overigens niet toevallig. Fabrikanten spelen hiermee in op het nijpende tijdgebrek waar veel installateurs mee kampen en het chronisch tekort aan warmtepompmonteurs. Zoals bekend kunnen monoblock-systemen zonder koeltechnische handelingen worden aangesloten. Dus ook door monteurs zonder F-gassen certificaat.

Eenvoud
Tegelijkertijd vraagt de groeiende populariteit van warmtepompen ook om handige installatie-oplossingen. Uponor speelt daar bijvoorbeeld goed op in met een slimme monoblock warmtepomp aansluiting, die slechts vraagt om minimale graafwerkzaamheden en makkelijk aan te leggen is door één persoon. En Burgerhout liet een warmtepompbehuizing zien die op het dak kan worden gemonteerd. De omkasting dempt het geluid met 8 dB. Via een luik kunnen eenvoudig servicewerkzaamheden worden uitgevoerd

Installatiegemak
Installatiegemak, we noemden het al eerder. Een grote speler als Viega heeft er bijvoorbeeld rekening mee gehouden bij de ontwikkeling van haar Prevista-voorwandsysteem. Zo zijn alle gele componenten met de hand te installeren en hebben de tafelelementen snelspanners. Een soortgelijke filosofie troffen we aan bij de Geberit One, waarbij alle techniek in de wand wordt verwerkt. De sanitairfabrikant vertelde ons gelijk over het gebruiksgemak dat dit concept met zich meebrengt. Zo heeft het closet een powerflush-systeem, waarbij het water uit de zijkant komt en twee keer de binnenkant reinigt. En onder de wastafel kan een groter meubel worden geplaatst, omdat de sifon in de muur zit.

Smart System-ready
Maar waar tijdens de voorgaande edities van de VSK en haar grote broer de ISH installatiegemak vaak eindigde met een eenmalige tijdswinst, gaan een aantal fabrikanten nu duidelijk een stap verder. En, nemen ze daarbij ook de gebruiker mee. Neem nu de Easy Control. De slimme thermostaat is een doorontwikkeling van de Nefit Easy uit 2013. De vernieuwde versie heeft een individuele ruimteregeling. Ook erg handig is de Away-functie, waarmee tijdens afwezigheid direct het verwarmingsniveau in alle ruimtes wordt teruggeschroefd. Niet nieuw, maar wel meer nadrukkelijk genoemd tijdens ons bezoek aan de stand, is de mogelijkheid om de thermostaat via het IFTT-platform te verbinden met andere Smart Devices. Wellicht op een zeker moment in de toekomst ook met nieuwe slimme installatieoplossingen. Het duidt op een groeiend bewustzijn bij de fabrikant om gebouwen Smart System Ready te maken. Een interessante trend, die aanhaakt bij onderzoeken (onder ander van 50five) die aantonen dat consumenten steeds vaker slimme apparaten installeren.

Toekomst
De VSK blijft dus een interessante beurs om in een sneltreinvaart de belangrijkste trends te achterhalen en een overzicht te krijgen van recente productontwikkelingen. De vraag is alleen: hoe lang nog? Zal de beursorganisator het slechte tij weten te keren? In 2010 trok de VSK nog ruim 57.000 bezoekers, in 2018 was dat geslonken tot bijna 35.000 mensen. Het is te hopen dat de vernieuwingsslag die beursmanager Schilte de vorige editie heeft ingezet vruchten zal afwerpen en we de beurs nog lange tijd mogen blijven bezoeken.

Op onze nieuwsbrief abonneren

ATAG CV-ketels gecertificeerd voor 30% bijmenging waterstof

Gepubliceerd op

ATAG Verwarming legt de focus op waterstof: Ontwikkelingstrajecten rondom bijmenging van waterstof, hoger dan de huidige CE normering toelaat, zijn ingezet. Dit heeft ertoe geleid dat ATAG Verwarming door KIWA gecertificeerd is voor 30% waterstof bijmenging aan aardgas in een cv-ketel. ATAG is binnen ARISTON Thermo Group, waartoe het behoort, aangewezen om de waterstof ontwikkelingen te leiden.

Carl Berlo-CEO ATAG Verwarming: “De markt beweegt: Van hybride warmtepomp, warmtenetten, groen gas  tot waterstof – al dan niet met bijmenging. Maar wat het wordt? Niemand die het nu weet. Inzetten op één systeem is niet wenselijk. Daarom zien wij ook waterstof als één van de wegen die leiden naar CO2 neutraal. De certificering door KIWA van onze ketel voor maximaal 30% bijmenging bevestigt dit”.

CO2 reductie van meer dan 10%
De certificering voor 30% bijmenging geldt op dit moment voor de i28CZ-H CV-ketel. Deze ketel behoort tot de nieuwste iZ-serie en heeft dezelfde basis als alle andere ketels uit het ATAG-assortiment. Dit betekent dat op korte termijn ook de andere toestellen van ATAG gecertificeerd zullen zijn voor bijmenging met waterstof. Met de genoemde bijmenging kan een CO2 reductie van meer dan 10% worden gerealiseerd.

Cv-ketels zijn nog niet uitontwikkeld
ATAG blijft ook actief in de gasmarkt, omdat de vervangingsmarkt –ruim 400K stuks - de komende jaren nog zal blijven bestaan. Cv-ketels zijn nog niet uitontwikkeld, aldus de verwarmingsfabrikant; zo is het rendement van het tapwater nog te verbeteren. En een hybride systeem is nu een combi van twee componenten. Dit kan ook één component worden.

Eén systeem niet wenselijk
Wel legt ATAG de focus meer en meer naar andere - duurzamere – oplossingen dan aardgas. Hierbij vindt de fabrikant inzetten op één systeem niet wenselijk, want iedere woning vraagt om een eigen warmteoplossing. Belangrijker is het om opties aan te bieden die het beste passen bij de specifieke woonsituatie. De ATAG visie rondom verwarmen is daarom gebaseerd op de 4 duurzaamheidsstappen naar CO2 neutraal. Van verwarmen met aardgas, met zon, hybride tot een All-Electric oplossing, alle mogelijkheden zijn bespreekbaar en leverbaar.

Ook warmtenetten
Naast de genoemde waterstofontwikkelingen werkt ATAF ook aan trajecten voor warmtenetten. Hierbij moet worden gedacht aan afleversets en warmwater oplossingen.

Op onze nieuwsbrief abonneren

Publieksprijs VSK voor waterstofketel Remeha

Gepubliceerd op

De winnaars van de VSK Awards zijn bekend. De juryprijzen gaan naar de luchtdichtheidstester ATT van Acin Instrumenten, Tigris K5/M5 van Wavin en het SWS Watermanagementsysteem van Schell. De waterstofketel Hydra van Remeha ging er met de publieksprijs vandoor.

De jury stond onder leiding van Doekle Terpstra, voorzitter van Techniek Nederland. Uit 54 inzendingen werden eerder negen genomineerden gekozen.

Remeha is blij met de waardering van het publiek; het feit dat het VSK-publiek de waterstofketel tot winnaar van de publieksprijs verkoos, sterkt Remeha in haar overtuiging dat de waterstofketel een belangrijke schakel gaat vormen in een succesvolle en betaalbare energietransitie. Bij de uitreiking van de prestigieuze publieksprijs sprak de vakjury zijn waardering uit voor de moed van Remeha om verder te kijken dan vandaag of morgen. “Met de realisatie van waterstofketel laat Remeha zien nu al bezig te zijn met de verre toekomst”, aldus de jury.

Op onze nieuwsbrief abonneren

Remeha laat op VSK zien te geloven in waterstof als energiedrager

Gepubliceerd op

Remeha gelooft in waterstof als energiedrager en laat die op de zojuist geopend VSK-vakbeurs in Utrecht zien. De verwarmingsfabrikant ontwikkelde een hr-ketel die volledig op waterstof werkt en zowel bestaande als nieuwe woningen, maar ook utiliteitsgebouwen duurzaam kan verwarmen. Waterstof stoot bij omzetting naar warmte en/of elektriciteit geen CO2 uit.

Waterstof wordt al langere tijd op grote schaal in de industrie gebruikt. Het is dus geen nieuwe ontwikkeling, maar wel één die nieuwe kansen biedt in de gebouwde omgeving, aldus Remeha. Bijvoorbeeld voor verwarming en warmwatervoorziening in woningen en utiliteitsgebouwen. Ook kan waterstof door middel van warmtekrachtkoppeling met bijvoorbeeld een brandstofcel worden omgezet in warmte en elektriciteit. Een ketel of wkk op waterstof wordt dan simpelweg geïnstalleerd op de plaats van de oude gasketel.
Met name in de bestaande bouw zijn de kansen groot, omdat vergaande renovaties daar zeer kostbaar en soms onmogelijk zijn. Maar ook in specifieke, binnenstedelijke of op afgelegen locaties vormen all-electric oplossingen niet altijd een praktisch alternatief. Terwijl het voor de distributie van waterstofgas mogelijk is om, na enkele praktische aanpassingen, de bestaande aardgasinfrastructuur te gebruiken.

Nieuwe mogelijkheden
Remeha toont de bezoekers van VSK 2020 dat waterstof haalbaar en toepasbaar is. De fabrikant en leverancier van verwarmingsoplossingen zet daarmee in op de toekomstige mogelijkheden met waterstof. Remeha gelooft in deze energiedrager, ook al is er het besef dat waterstof nu nog niet op grote schaal kan worden toegepast. Remeha ontwikkelde een hr-ketel die volledig op waterstof werkt en zowel bestaande als nieuwe woningen, maar ook utiliteitsgebouwen duurzaam kan verwarmen. Remeha heeft daarnaast haar conventionele hr-ketels gecertificeerd voor 20% bijmenging van waterstof. De ketels uit de Avanta-, Calenta- en Tzerra-serie zijn geschikt om te draaien op aardgas met 20% bijmenging van waterstof.
Via verschillende pilotprojecten, zoals het verwarmen van een appartementencomplex in Rozenburg met 100% waterstof, zet Remeha ook de eerste stappen naar een grootschaliger toepassing met waterstof. Bovendien werkt Remeha, onder meer met zusterbedrijven binnen de BDR Thermea groep, aan de verdere ontwikkeling van de brandstofceltechnologie, waarmee waterstof is om te zetten in warmte én elektriciteit.

Promotie van waterstof
Om ook het grote publiek te informeren over de mogelijkheden van waterstof als energiedrager, maakt Remeha onderdeel uit van Missie H2. Dit is een coalitie van zes Nederlandse bedrijven die geloven in de potentie en kracht van waterstof. Vanuit die overtuiging sponsort dit consortium Team NL tijdens de Olympische Spelen in Japan, later dit jaar. Mede vanuit die strategie zal Remeha tijdens de VSK 2020 ook op haar stand aandacht besteden aan waterstof en de perspectieven die de gasvormige energiedrager met zich meebrengt.

Mix van maatregelen
Remeha is van mening dat onze energievoorziening uiteindelijk zal bestaat uit een mix waarin ruimte is voor verschillende energiedragers. De ketelfabrikant sluit daarom geen technologieën uit. Ze gelooft in het samen laten werken van meerdere energiedragers, waardoor Remeha ook aan innovaties voor meerdere technologieën zal blijven werken. Met al die verschillende energiedragers, zoals duurzame gassen, elektriciteit en warmtenetten, is het mogelijk om iedereen haalbare en betaalbare oplossingen aan te bieden. De oplossing is elke keer afhankelijk van de specifieke woning of het specifieke gebouw. Gecombineerd gebruik biedt de beste kansen en is een realistische aanpak bij de betaalbare verduurzaming en dus het terugdringen van CO2-uitstoot in Nederland.

Op onze nieuwsbrief abonneren

Eerste cv-ketels gecertificeerd voor waterstofbijmenging

Gepubliceerd op

Kiwa heeft diverse Remeha cv-ketels als eerste in Nederland gecertificeerd voor aardgas waar voor maximaal 20% aan waterstof is bijgemengd. Het toevoegen van waterstof aan aardgas, ook wel bijmengen genoemd, is één van de manieren om de CO2-uitstoot terug te dringen.

Waterstof toevoegen aan aardgas werkt relatief eenvoudig. Via het bestaande gasnetwerk mengt de netbeheerder waterstof bij aan het bestaande aardgas. Hierbij kan gebruik worden gemaakt van de bestaande infrastructuur en de gecertificeerde ketels. Momenteel hebben diverse Remeha cv-ketels een Kiwa-certificering voor waterstofbijmenging van 0 tot 20%. Wat Remeha en Kiwa betreft kan Nederland de stap naar bijmenging bij wijze van spreken morgen al maken.

8% CO2-reductie
“Waterstofbijmenging is de meest pragmatische manier om snel een grote stap te maken in de CO2-doelen die wij nastreven”, zegt Marco Bijkerk, manager Innovative Technologies bij Remeha. “Remeha laat zien dat haar cv-ketels nu al hun CO2-reductiebijdrage kunnen en willen leveren.

Bijmenging vermindert de CO2-uitstoot en dat levert heldere cijfers op. Met een bijmenging van 20% waterstofgas realiseren we al een CO2-reductie van 8%.”

Starten met bijmenging
Kiwa toonde vorige jaar aan dat netbeheerders het gasnet relatief eenvoudig geschikt kunnen maken voor de distributie van waterstof. Het ontwikkelen van een voor waterstof geschikte cv-installatie is daar een voorbeeld van. Om echter naar 100% waterstof over te stappen is veel groene stroom nodig. Op korte termijn is 20% bijmenging een realistische maatregel, aangezien de hoeveelheid beschikbare waterstof nu nog zeer beperkt is. “Kiwa speelt een voortrekkersrol bij nieuwe toepassingen van waterstof”, zegt Falco Thuis, Business Unit Manager bij Kiwa. “Kiwa en Remeha hebben een langdurige samenwerking op het gebied van nieuwe technologieën zoals de toepassing van waterstof.”

De volgende stap
In de Rotterdamse wijk Rozenburg testen Remeha en Kiwa al een 100% waterstof cv-ketel. De gehele keten wordt daarbij onder de loep genomen; opwekking van groene stroom, de elektrolyse en het transport via bestaande leidingen naar de Remeha Hydra, een 100% waterstof cv-ketel. De tests met 100% waterstofketels zullen in 2020 verder worden uitgebreid naar andere wijken verspreid door Nederland.

 

Op onze nieuwsbrief abonneren

Geschikt voor transport van waterstof

Gepubliceerd op

De producten die HSF toepast in de ondergrondse verbinding van hoofdleiding naar meterkast zijn geschikt verklaard voor het transport van waterstof. HSF ontwikkelt en produceert hydronic flow control- en afgiftesystemen voor verwarmings- en koelsystemen en drinkwaterinstallaties.

De prestatieverklaring die KIWA heeft afgegeven overeenkomstig de nieuwe keuringseis KE 214 (internationaal: AR 214) voor waterstof, geldt voor vijf gasnetproducten die als compleet leidingsysteem een veilige verbinding moeten garanderen tussen de hoofdleiding van een toekomstig waterstofnetwerk en de meterkast.

Brandstof van de toekomst
Waterstof is een kansrijk alternatief voor aardgas en kan wel eens de brandstof van de toekomst worden. Onderzoek heeft aangetoond dat aardgasnetwerken relatief eenvoudig geschikt gemaakt kunnen worden voor de distributie van waterstof. KIWA anticipeert met KE 214 op deze ontwikkelingen. Op basis van deze keuringseis kan voor eerder gecertificeerde aardgasproducten met een bijlage worden aangetoond dat ze ook geschikt zijn voor waterstof.

“Deze keuringseis is een wereldprimeur, want geen enkel ander land heeft zo’n kwaliteitsborgsysteem voor waterstof in de gebouwde omgeving”, aldus Ronald Karel, National Director Assurance bij KIWA Nederland tijdens de uitreiking van de eerste elf prestatieverklaringen. “Wij zetten de toon voor de rest van de wereld, die misschien wel onze eisen gaat overnemen.”

Vertrouwen voor netbeheerders
In het verlengde van de nieuwe keuringseis zijn de prestatieverklaringen wereldprimeurs. Zo is HSF de eerste fabrikant ter wereld die met een zogenaamde Declaration of Performance (DoP-verklaring) onafhankelijk kan aantonen dat de producten die zij toepast in de ondergrondse verbinding van hoofdleiding naar meterkast geschikt zijn voor het transport van waterstof. “Ons systeem is een belangrijke schakel in de hele keten van een waterstofnetwerk. Met de verklaring als kwaliteitskeurmerk geven wij netbeheerders het vertrouwen dat zij onze producten in principe veilig kunnen toepassen”, zegt Theo Kroon, Directeur van HSF.

HSF is lid van het College van Deskundigen van KIWA (CvD Qa) onder wiens auspiciën de KE 214 tot stand is gekomen.

Waterstof als energiedrager van de toekomst

Gepubliceerd op

Zes Nederlandse bedrijven in de energieketen, waaronder verwarmingsfabrikant Remeha, zijn een partnership aangegaan met TeamNL. Onder de naam Missie H2 gaan ze waterstof promoten als energiedrager. Missie H2  steunt tegelijkertijd TeamNL op weg naar de Spelen van Tokyo 2020.

Naast Remeha zijn Gasunie, Shell Nederland, Stedin Groep, Port of Amsterdam en Groningen Seaports bij dit samenwerkingsverband betrokken. Gerard Dielessen, Algemeen Directeur NOC*NSF: “Japan heeft voor de energievoorziening van de Olympische en Paralympische Spelen van 2020 de keuze gemaakt voor waterstof. Zo zullen de door de organisatie van Tokyo 2020 in te zetten auto’s op een H2 brandstofcel rijden. Daarmee zijn de Spelen van 2020 een mooi momentum om te etaleren welke mogelijkheden waterstof ook in Nederland heeft voor de transitie naar een duurzame energievoorziening.”

Ulco Vermeulen, lid Raad van Bestuur Gasunie, legt namens Missie H2 uit dat concrete waterstofprojecten en -initiatieven onder de aandacht van het Nederlands publiek zullen worden gebracht. “Ons doel is een brede beweging op gang te brengen ten behoeve van de energietransitie. Het is geweldig dat we dit als partner van TeamNL kunnen doen. Nederland en water zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Het water vormt enerzijds een uitdaging wat betreft onze veiligheid en is tegelijkertijd vaak de drijvende kracht achter economische groei. Onze roeiers, zwemmers en watersporters kennen de kracht van het water ook maar al te goed. Missie H2 zal zich als partner van TeamNL inzetten om heel Nederland te laten kennismaken met waterstof en de mogelijkheden ervan als duurzame energiedrager.”

Bekijk voor meer informatie ook de video: https://youtu.be/buqA7Xs8jJc

Waterstof voor verwarming in elk huishouden

Gepubliceerd op

Flamco en HSF gaan participeren in The Green Village in Delft. Dit platform biedt mogelijkheden om de toepassing van waterstof als duurzame energiedrager in een gecontroleerde en reële omgeving verder te onderzoeken en testen. Doel hiervan is dat elk huishouden in de toekomst veilig gebruik kan maken van waterstoftechnologie voor verwarming.

Beide tot het Aalberts concern behorende bedrijven zien waterstof als een veelbelovende, alternatieve energiebron voor het verwarmen van woningen. Ze willen grenzen verleggen om de energietransitie mogelijk te maken. ‘Waterstof kan de energiebehoeften van huishoudens op een duurzame manier en zonder schadelijke uitstoot invullen. Om waterstoftechnologie op een veilige en toegankelijke manier toe te passen, is verder onderzoek en ontwikkeling nodig’, stellen beide bedrijven.

Stichting Green Village beschikt over een platform met praktijklocatie om duurzame innovaties in bestaande woningen te onderzoeken en testen. Naast de TU Delft participeren diverse bedrijven, overheden en onder andere netbeheerders in het platform.

Fotobijschrift: Ondertekening samenwerking door de heer Jaron Weishut, Managing Director The Green Village (l) en de heer Maarten van de Veen, Executive Director HFC Aalberts.

Remeha gestart met proef waterstof gestookte hr-ketel

Gepubliceerd op

In Rozenburg is de eerste pilot gestart waarin een waterstof gestookte hr-ketel van Remeha een appartementencomplex duurzaam zal verwarmen. De fabrikant ziet waterstof als dé oplossing voor de langdurige opslag van duurzame energie en een vergaand hergebruik van ons bestaande gasnetwerk.

Het project in Rozenburg beslaat de gehele waterstofketen; van duurzame opwekking, transport, de efficiënte omzetting van pure waterstof, tot het schoon verwarmen van de woningen via een waterstofketel waarbij geen CO₂ vrijkomt. De waterstofketel is ontwikkeld door een van de Europese R&D-competence centra van BDR Thermea Group. Na de eerste pilot in Nederland volgt later dit jaar een grootschalige praktijkproef in Groot-Brittannië. Nieuwe mogelijkheden voor projecten in andere Europese landen worden inmiddels onderzocht als onderdeel van de brede, pan-Europese ontwikkeling van deze technologie.

Project bij Ressort Wonen in Rozenburg
Direct naast het appartementencomplex van Ressort Wonen in Rozenburg, onderdeel van de gemeente Rotterdam, ligt de proeftuin Power-to-Gas (P2G). Diverse partners binnen deze pilot werken al geruime tijd aan deze nieuwe technologie. De komende jaren willen zij schoon opgewekte elektriciteit op grotere schaal omzetten in duurzame waterstof. Samen met onder andere netbeheerder Stedin en Woningstichting Ressort Wonen wil Remeha meer kennis opbouwen om de energietransitie met behulp van waterstof vooruit te helpen.

Samen met de hele keten
Algemeen directeur van Remeha, Arthur van Schayk: “Een succesvolle en betaalbare energietransitie is gebaseerd op dit soort innovaties. Samen met de gehele keten demonstreren waartoe we in staat zijn en tonen we onze innovatiekracht. Deze kennis en ervaring kan Nederland gebruiken om onze huizen duurzaam en comfortabel te verwarmen.”
De elektriciteit waarmee op locatie de waterstof wordt gemaakt, komt van een nabijgelegen windmolen. Via een normale gasleiding wordt de 100% duurzame waterstof getransporteerd naar het nabijgelegen ketelhuis van het appartementencomplex. Daar wordt de waterstof in de waterstofketel verbrandt, om vervolgens de woningen te kunnen verwarmen.

Internationale ontwikkeling
De BDR Thermea Group, waarvan Remeha onderdeel uitmaakt, is actief in meer dan 100 landen. Naast deze primeur in Rotterdam start binnenkort een uitgebreide test in het Verenigd Koninkrijk met 400 waterstofketels. Daarnaast is er veel interesse vanuit verschillende Europese landen. “We werken graag samen met ketenpartners in heel Europa, zodat we meer veldtesten kunnen doen”, zegt Peter Snel, CTO van BDR Thermea Group. “Op deze manier versnellen we de ontwikkeling van een CO₂-vrije warmtebron en stimuleren we de ontwikkeling van duurzame, groene waterstof die met windmolens en zonne-energie wordt geproduceerd”.

Energietransitie
Remeha is van mening dat de energievoorziening in de nabije toekomst een mix zal zijn waarin ruimte is voor verschillende energiedragers zoals elektriciteit, warmtenetten en duurzame gassen als waterstof. In dit proces is het continu zoeken naar specifieke oplossingen die zo nauwkeurig mogelijk aansluiten bij de unieke situatie en wensen van de eindgebruiker.

Waterstof als opslagmiddel voor warmte en elektriciteit

Gepubliceerd op

Het Belgische bedrijf Solenco heeft een opslagsysteem ontwikkeld voor warmte en elektriciteit door gebruik te maken van waterstofgas als opslagmiddel. Het betreft een slim energiesysteem, zo groot als een koelkast, dat gebruik maakt van het overschot aan elektriciteit dat zonnepanelen produceren en splitst water in waterstof en zuurstof. De waterstof wordt als gas opgeslagen in een tank en naar de zogenoemde Powerbox geleid op de momenten dat zonnepanelen te weinig energie produceren. De box zet dit gas om in stroom en warmte voor verwarming en sanitair water.

De Powerbox is er in vermogens van 1 kW tot 10 kW. De hoeveelheid waterstofgas die daaruit voortkomt is 5 kWh tot 1800 kWh. Per huis zijn er 24 flessen nodig (40 centimeter bij 150 centimeter) om de waterstof op te kunnen slaan.

De Powerbox wordt op dit moment in de praktijk getest op het Duitse Waddeneiland Borkum in een proefwoning. Het project kreeg daarvoor Europese subsidie. Bouwbedrijf Broekman, uitgeroepen tot de meest duurzaamste bouwer, gaat de powerbox al toepassen in nog te bouwen energieneutrale huizen in Wilhelminaoord. Hiervoor wordt subsidie aangevraagd bij de provincie en het Rijk. Het gaat om twee autarkische koloniewoningen. Het zijn woningen die zonder water, zonder riolering en zonder elektra gebouwd zullen worden.

 

Nog dit jaar eerste luchtverwarmers op waterstofgas

Gepubliceerd op

Waterstofgas zal een waardevolle bijdrage leveren aan het aardgasloos maken van honderdduizenden gebouwen. Met die verwachting richt Mark Climate Technology zich nu op de ontwikkeling van luchtverwarmers die werken met dit gas. Recent is het Veendamse bedrijf begonnen met de eerste testen. Het bedrijf verwacht dit jaar de eerste luchtverwarmers op waterstofgas te kunnen uitleveren.

‘Uit onderzoek is gebleken dat het Nederlandse gasnetwerk ook geschikt is voor waterstof. Met een ongekend dicht Nederlands netwerk biedt dit enorme mogelijkheden voor de toekomst’, zo redeneert het bedrijf. ‘Luchtverwarmers op waterstofgas staan echter nog in de kinderschoenen. De verbrandingseigenschappen van waterstof verschillen enorm met dat van het bekende aardgas. Zo is o.a. de verbrandingssnelheid van waterstof veel hoger. De R&D afdeling onderzoekt dit en zorgt nu voor de benodigde aanpassingen, zodat de eerste luchtverwarmers nog dit jaar op de markt kunnen verschijnen.’

Groene waterstof alleen rendabel bij hoge gasprijzen en streng klimaatbeleid

Gepubliceerd op

Groene waterstof wordt steeds vaker genoemd als alternatief om het gebruik van fossiele energie terug te dringen en de uitstoot van CO2 te verminderen. De Rijksuniversiteit Groningen onderzocht de economische voorwaarden waaronder deze waterstof kan worden geproduceerd en verhandeld. Dit blijkt pas rendabel wanneer de prijs van aardgas langdurig hoog is, bedrijven over hun gebruik van aardgas een hogere heffing gaan betalen en de vereiste elektriciteit voor waterstofproductie grotendeels met hernieuwbare energie wordt opgewekt.

Volgens de onderzoekers van de Rijksuniversiteit zullen deze gunstige omstandigheden zich voordoen wanneer overheden hun klimaatbeleid intensiveren en de mondiale gasvraag toeneemt, bijvoorbeeld doordat landen voor hun elektriciteitsproductie kolen vervangen door aardgas. De onderzoekers van het Centre for Energy Economics Research publiceren hun bevindingen in het rapport: Outlook for a Dutch hydrogen market. Economic conditions and scenarios.

Grijze, blauwe en groene waterstof
Tot nu toe wordt waterstof gemaakt op basis van aardgas, dat is de zogenaamde grijze waterstof. Grijze waterstof wordt blauwe waterstof genoemd wanneer de CO2-uitstoot wordt afgevangen. Groene waterstof is waterstof die gemaakt wordt uit elektrolyse op basis van hernieuwbare stroom. Het klimaatbeleid gaat doorgaans over deze groene variant. De onderzoekers berekenden dat groene waterstof pas rendabel is wanneer de verwachte prijs voor elektriciteit de komende decennia lager is dan 20 euro/MWh. De afgelopen tien jaar is de prijs echter nooit zo laag geweest: gemiddeld bedroeg de prijs van elektriciteit 45 euro/MWh.

Dalende stroomprijs?
De ontwikkeling van groene waterstof is gebaat bij goedkopere elektriciteit. Vaak wordt gesteld dat de elektriciteitsprijs in de toekomst zal dalen vanwege het groeiende aanbod hernieuwbare energie van windmolens en zonnepanelen. Mulder, hoogleraar Regulering van Energiemarkten aan de RUG, zet vraagtekens bij die verwachtingen. “Investeringen in hernieuwbare energie worden alleen gedaan wanneer de stroomprijzen voldoende hoog zijn om ze terug te verdienen. De stroomprijs zal op langere termijn dus niet lager worden dan het niveau dat nodig is om die investeringen terug te verdienen. Het zal heel lastig zijn om langdurig omstandigheden te creëren die gelijktijdig gunstig zijn om groene waterstof te laten groeien en hernieuwbare elektriciteitsproductie te stimuleren. Voor dat eerste zijn regelmatig lage stroomprijzen nodig, voor het laatste juist regelmatig hoge stroomprijzen.”

Waterstof als transportmiddel
Onlangs presenteerden netbeheerder TenneT en de Gasunie een rapport over de rol die waterstof kan spelen om stroom vanaf windparken op zee naar het vaste land te transporteren. Centraal staat het idee dat het voordelig is om stroom op zee meteen in waterstof om te zetten, en de waterstof daarna via de bestaande gaspijpleidingen naar het vaste land te brengen. Daarmee zouden veel kosten kunnen worden bespaard die anders nodig zijn om het stroomnetwerk uit te breiden. De onderzoekers schatten echter dat die voordelen onvoldoende groot zijn om dergelijke projecten rendabel te maken. Mulder: “Omdat je op zee alleen waterstof kunt maken wanneer het waait, is de bezettingsgraad van de waterstofinstallaties laag. Dat is slecht voor de economische efficiëntie. Deze methode wordt pas rendabel als de investeringskosten van zowel elektrolyse als hernieuwbare stroom fors zijn gedaald.”

Blauwe waterstof juist kansrijk bij lage gasprijzen
Wanneer de condities voor groene waterstof ongunstig zijn, is blauwe waterstof mogelijk een alternatieve manier om de CO2-uitstoot te verminderen. Bij lage gasprijzen zijn de kosten van blauwe waterstof ook lager. Bij een CO2-prijs van minimaal 30 euro is het bovendien rendabel om de CO2, die vrijkomt bij de productie van waterstof uit aardgas, op te vangen en op te slaan. Blauwe waterstof is dan goedkoper dan de zogenoemde grijze waterstof, waarbij de CO2 niet wordt opgevangen. Mulder: “Ook voor blauwe waterstof geldt dat hogere belastingen op het gebruik van aardgas door de industrie nodig zijn om het een aantrekkelijk alternatief te laten zijn. Ook blauwe waterstof is dus alleen kansrijk wanneer er een streng klimaatbeleid wordt gevoerd.”

Wetenschappers ontwikkelen zonnepaneel op groene waterstof

Gepubliceerd op

Onderzoekers van de KU Leuven hebben een zonnepaneel ontwikkeld dat waterstofgas maakt uit vocht in de lucht. Dit meldt VRT Nieuws. Twintig van deze zonnepanelen zouden een gezin een heel jaar lang van stroom en warmte kunnen voorzien. Er wordt nu eerst een veldproef uitgevoerd.

Een klassiek zonnepaneel zet 18 tot 20 procent van de zonne-energie om in stroom. Als je met die stroom achteraf ook nog water moet splitsen in waterstof en zuurstof, gaat er heel wat energie verloren. De Leuvense ingenieurs hebben dat opgelost door een zonnepaneel te ontwerpen dat rechtstreeks waterstof maakt. Met hun paneel wordt 15 procent van het zonlicht rechtstreeks omgezet in waterstofgas.

Waterstof uit hernieuwbare energie (groene waterstof) is al jaren een belofte op de energiemarkt. Maar tot een echte doorbraak is het nog niet gekomen. Waterstof is nog steeds duur en omslachtig om te maken en op te slaan. Het merendeel van de waterstof wordt nu geproduceerd met behulp van olie en gas en is dus niet echt milieuvriendelijk.

De waterstof die in de zomer geproduceerd wordt, kan volgens de onderzoekers gebufferd worden in een ondergronds drukvat tot de winter. Een gezin zou ongeveer 4 kubieke meter opslag nodig hebben. Dat is de grootte van een klassieke stookolietank.

Wat de waterstofpanelen uiteindelijk gaan kosten, is overigens nog niet bekend.

Waterstof ja, maar niet gratis geproduceerd

Gepubliceerd op

In de toekomst kan waterstof, zo is de verwachting, naast andere alternatieven, zoals all-electric en warmtenetten, een alternatief zijn voor het duurzaam verwarmen van woningen. Momenteel wordt op diverse plaatsen in het land de toepassing ervan onderzocht. Ondertussen bestaan er heel wat misverstanden over deze potentiële energiedrager. Zo zouden we in Nederland waterstof kunnen produceren met bijna gratis of zelfs negatief geprijsde overschotten hernieuwbare elektriciteit.

‘Dat is een misverstand’, schrijft Leticia Bertin. ‘Maar daarmee is het concept groene waterstof niet kansloos. Sterker, vervolgt Bertin: ‘de energietransitie is zonder CO2-vrije waterstof zo goed als kansloos. Alleen daarom zal CO2-vrije waterstof er zeker komen.’

Zonder groene waterstof is het niet mogelijk om een betaalbare CO2-neutrale gebouwde omgeving te creëren, concludeerden verschillende deskundigen eerder. ‘Een eenzijdige keuze voor all-electric zorgt voor een te zware belasting van netwerken, die alleen te voorkomen is met onevenredig hoge investeringen in de elektrische infrastructuur. Bovendien is waterstof de enige groene energiedrager die energieopslag langer dan een week op grote schaal mogelijk maakt.’

Inmiddels hebben verschillende ketelfabrikanten al prototypes van een waterstofketel ontwikkeld, die kleinschalig in het veld worden beproefd. De gasfabrikanten, verenigd in het KVGN, geven aan dat ze hun gasnetten willen behouden voor onder andere waterstof. En zowel Kiwa als VKF zien een toekomst met waterstof wel zitten. Kortom, over deze energiedrager zijn we voorlopig nog niet uitgepraat.

Hoogeveen start proef met ketels op (groene) waterstof

Gepubliceerd op

In Hoogeveen worden volgend jaar tachtig woningen gebouwd die verwarmd zullen worden met een cv-ketel die op (groene) waterstof werkt. Het idee is om deze technologie daarna ook toe te gaan passen in bestaande woonwijken. Het pilotproject heeft 400.000 euro subsidie gekregen van het Rijk.

Er wordt onderzocht of ruim 1100 woningen in een aanpalende wijk via het bestaande aardgasnetwerk gefaseerd op waterstof kunnen gaan draaien, meldt het Dagblad van het Noorden. Dat zou kunnen door de aanschaf van nieuwe waterstof cv-ketels, die naar verwachting over twee jaar op de markt komen, of het vervangen van onderdelen in de huidige gas cv-ketels.

Waterstof is geen energiebron maar een energiedrager. Het ontstaat door water met duurzaam opgewekte elektriciteit uit elkaar te trekken tot zuurstof en waterstof.

Eerder startte in de Rotterdamse deelgemeente Rozenburg al een proef om woningen te verwarmen met 100% waterstof. Vanaf begin dit jaar wordt lokaal waterstof geproduceerd met groene stroom en via een separaat gasnet van Stedin getransporteerd naar het ketelhuis van een appartementencomplex.

Zonder groene waterstof is het niet mogelijk om een betaalbare CO2-neutrale gebouwde omgeving te creëren, concludeerden deskundigen onlangs nog op het Smart Cities Event. Een eenzijdige keuze voor all-electric zorgt voor een te zware belasting van netwerken, die alleen te voorkomen is met onevenredig hoge investeringen in de elektrische infrastructuur. Bovendien is waterstof de enige groene energiedrager die energieopslag langer dan een week op grote schaal mogelijk maakt.

“Energietransitie mislukt zonder groene waterstof”

Gepubliceerd op

Zonder groene waterstof is het niet mogelijk om een betaalbare CO2-neutrale gebouwde omgeving te creëren. Dit concludeerden deskundigen tijdens het onlangs gehouden Smart Cities Event. Een eenzijdige keuze voor all-electric zorgt voor een te zware belasting van netwerken, die alleen te voorkomen is met onevenredig hoge investeringen in de elektrische infrastructuur. Bovendien is waterstof de enige groene energiedrager die energieopslag langer dan een week op grote schaal mogelijk maakt.

“We hebben alle duurzame energiedragers nodig, groene stroom, duurzame warmte én groene waterstof”, zei Marco Bijkerk, manager innovatieve technieken bij Remeha, tijdens het Smart Cities Event op 9 januari jl. Groene waterstof is waterstof gemaakt uit water en duurzame elektriciteit uit (offshore) windmolens of zonnepanelen, zonder CO2-emissies. Zijn verhaal werd kracht bij gezet door professor Ad van Wijk van de TU Delft. Wereldwijd ziet Van Wijk een duidelijke tendens om over te stappen op groene waterstof, waterstof dat met duurzaam opgewekte energie uit zon, wind of waterkracht wordt opgewekt. “Japan is daarin al ver gevorderd. De Olympische Spelen van 2020 zullen zij volledig met waterstof van energie voorzien; zowel de gebouwde omgeving als het transport.”

Keten voor groene waterstof bouwen
Zowel Bijkerk als Van Wijk zien ook voor Nederland goede kansen om de gebouwde omgeving met waterstof te verduurzamen. “Wij hebben een hele ruime, fijnmazige aardgasinfrastructuur die we bijna zonder aanpassingen voor waterstof kunnen gebruiken. We hebben alleen enige tijd nodig om alle technieken te vervolmaken”, zegt Bijkerk. “Daarnaast moeten we zo snel mogelijk bouwen aan een keten waarmee we groene waterstof produceren en kunnen leveren”, vindt Van Wijk.
Beide denken dat dit niet van de ene op de andere dag is gerealiseerd. Maar dat waterstof een cruciale rol gaat vervullen, daar zijn alle deskundigen het over eens. “Juist omdat waterstof een energiedrager is die je – in tegenstelling tot groene elektriciteit – eenvoudig en goedkoop kunt opslaan. Onze huidige gasinfrastructuur bezit hiervoor voldoende opslagcapaciteit. Zo kun je woningen en gebouwen ook in de nachten, op windstille dagen of in de winter van voldoende duurzame energie voorzien.”

Ondermijning van draagvlak
Als de overheid in de wijkgerichte aanpak uitsluitend all-electric of voor warmtenetten kiest, maakt ze onze energievoorziening onnodig duur, vindt professor Van Wijk. Dat ondermijnt het draagvlak bij de inwoners. “We kunnen bijvoorbeeld goedkoper slimme combinaties maken van elektrische warmtepompen waarbij waterstof cv-ketels voor de piekbelasting worden ingezet. Daarbij is een conversie van ons aardgassysteem naar een waterstofsysteem relatief eenvoudig en veel goedkoper dan verzwaring van ons elektriciteitsnet. En opslag van waterstof is bovendien ook veel goedkoper dan opslag van elektriciteit”, zegt Van Wijk.
De kostprijs van groene elektriciteit gaat volgens hem snel omlaag waardoor ook groene waterstof snel goedkoper wordt. In 2030, zo is de verwachting, zijn er al gelijkwaardige prijzen van groene waterstof ten opzichte van blauwe waterstof uit (geïmporteerd) aardgas. Van Wijk: “Wel zal ons land fors moeten investeren in grootschalige opwekking van waterstof op zee door wind of in de woestijn door de zon.”
Grijze waterstof is waterstof geproduceerd uit aardgas, waarbij de CO2 de lucht ingaat. Blauwe waterstof is waterstof uit aardgas waarbij CO2 wordt afgevangen en opgeborgen in lege gasvelden. Groene waterstof is waterstof gemaakt uit water en duurzame elektriciteit uit (offshore) windmolens of zonnepanelen, zonder CO2-emissies.

Foto: Ad van Wijk tijdens het Smart Cities Event

Project waterstof

Gepubliceerd op

Het duurt nog even duren voordat alle woningen en gebouwen in ons land van het gasnet zijn losgekoppeld. De bestaande bouw vormt, zoals bekend, het probleem. Daarin gaat het om meer dan het simpelweg vervangen van een cv-ketel. Ingrijpende en dus dure isolatiemaatregelen zijn minstens zo belangrijk en noodzakelijk. Maar ook de traditionele warmteafgiftesystemen moeten doorgaans nog vervangen worden.

Ondanks alle goed bedoelde subsidie- en financieringsvoorzieningen blijft dit voor menig doorsnee huishouden een onhaalbare financiële kaart. Tenminste, als het gaat om het vervangen van cv-ketels door bijvoorbeeld warmtepompen. Het overschakelen naar systemen die werken met afgifte op lage temperatuur vergen nu eenmaal dit soort flinke aanpassingen.

Maar de ontwikkelingen staan niet stil. De laatste tijd duikt bijvoorbeeld steeds vaker het woord waterstof op als mogelijk alternatief van het uit de gratie geraakte gas. Belangrijk voordeel: de bestaande infrastructuur is al aanwezig, namelijk het huidige aardgasnet dat relatief eenvoudig voor waterstof geschikt kan worden gemaakt.

In de toekomst kan waterstof, zo is de verwachting, naast andere alternatieven, zoals all-electric en warmtenetten, een alternatief zijn voor het duurzaam verwarmen van woningen. De toepassing ervan moet echter nog wel verder onderzocht worden. En dat gebeurt inmiddels met een eerste proefproject in Rozenburg, waar vanaf begin 2019 lokaal waterstof wordt geproduceerd met groene stroom en via een separaat gasnet getransporteerd wordt naar het ketelhuis van een appartementencomplex.

Een bijzonder project dus, om zeker in de gaten te houden. Zoals er het komende jaar zeker meer van dit soort projecten meer dan de moeite waard zullen zijn om van nabij te volgen.

Redactie InstallateursZaken

Gasfabrikanten willen gasnetten behouden voor biogas en waterstof

Gepubliceerd op

De Koninklijke Vereniging van Gasfabrikanten in Nederland (KVGN) heeft haar visie ‘Op weg naar CO2-neutraal in 2050′ gepubliceerd. De vereniging noemt het zelf een ‘strijdplan voor een CO2-neutrale toekomst’. Ze benadrukt dat het doel voor 2050 niet is om ‘van gas af’ te gaan, maar wel om van het Groningse aardgas af te gaan. Dat kan met duurzame gassen, zoals biogas en waterstof, aldus KVGN. De gasnetten zullen daarvoor moeten worden vernieuwd en moeten dus blijven bestaan.

De gassector is bij haar visie uitgegaan van het realiseren van klimaatdoelen met behoud van het huidige niveau van leveringszekerheid tegen zo laag mogelijke maatschappelijke kosten. Het visiedocument houdt volgens KVGN ook rekening met de voorlopige resultaten van de lopende onderhandelingen over het klimaatakkoord. De oplossing zal uiteindelijk een combinatie van schone gassen en schone warmte moeten zijn.

Download hier het visiedocument.

Voor het eerst proef met hr-ketels op pure waterstof

Gepubliceerd op

In de Rotterdamse deelgemeente Rozenburg start een proef om woningen te verwarmen met 100% waterstof. Dat hebben de bedrijven Bekaert Heating, Remeha, DNV GL, gemeente Rotterdam, woningstichting Ressort Wonen en netbeheerder Stedin afgesproken. De proef is een primeur, want nog niet eerder zijn in Nederland huizen verwarmd met hr-ketels op pure waterstof. De betrokken partijen willen dit daarom samen met de bewoners in de praktijk gaan ervaren.

VFK: Stap over op waterstof

Gepubliceerd op

Volgens Kiwa kan waterstof in de toekomst aardgas vervangen. Het huidige gasnet zou hiervoor niet ingrijpend hoeven te veranderen. De belangenorganisatie voor cv-ketelfabrikanten steunt het plan.

Waarom niet stoken’ op waterstof in plaats van op gas?

Gepubliceerd op

Volgens Kiwa kan waterstof in de toekomst aardgas vervangen. Het huidige gasnet zou hiervoor niet ingrijpend hoeven te veranderen. Waterstof zou vooral een alternatief kunnen bieden voor wijken die niet geschikt zijn voor andere gasloze oplossingen, zoals elektrische warmtepompen of het warmtenet. “Dat zijn bijvoorbeeld regio’s met oudere boerderijen of historische binnensteden”, zegt hoogleraar toekomstige energiesystemen Ad van Wijk tegen de NOS. “Het is heel duur om dat soort huizen met een warmtepomp te verwarmen, een warmtenet is er niet en het isoleren van historische gebouwen kan veel gedoe zijn. In die gevallen kan overgaan op waterstof aantrekkelijk zijn, vooral als de infrastructuur er toch al is.”