Bijna 400 clubs namen deel aan de Groene Clubweken van KNVB-duurzaamheidspartner Mitsubishi Electric en de KNVB Groene Club. Op basis van de beste motivatie hebben drie clubs een premium warmtepomp t.w.v. € 30.000 gewonnen. Energietrainer John Williams deelde de prijzen uit.

“Steeds meer verenigingen willen verduurzamen maar weten niet hoe te beginnen. Wij adviseren graag zowel met de technische mogelijkheden als op het gebied van subsidies”, vertelt clubexpert Martijn van Leerdam van Mitsubishi Electric. “Dat honderden clubs meegedaan hebben aan de Groene Clubweken bewijst dat het thema verduurzamen leeft. Ik ben supertrots dat ik samen met Energietrainer John Williams de prijzen heb mogen overhandigen aan drie prachtige voetbalverenigingen.”

Clubadvies blijft ook na Groene Clubweken mogelijk
Het doel van de Groene Clubweken was om voetbalverengingen te informeren, inspireren en motiveren aan de slag te gaan met het verduurzamen van het sportcomplex. Daarom organiseerden Mitsubishi Electric en de KNVB onder andere een Webinar met energiebesparende tips en informatie over de diverse subsidiemogelijkheden. Daarnaast ontvingen clubs wekelijks een informatieve nieuwsbrief. Ook stonden de KNVB-verengingsadviseurs en experts van Mitsubishi Electric klaar om clubs persoonlijk te adviseren. Iets wat Mitsubishi Electric blijft doen gezien de vele verzoeken voor een afspraak.

In het boekjaar 2022 steeg de omzet van de divisie Bosch Thermotechnology nominaal met ongeveer 12 procent en gecorrigeerd voor wisselkoerseffecten met ongeveer 13 procent tot 4,5 miljard euro. "Hoewel de macro-economische situatie zeer uitdagend was, bereikten onze verkoopopbrengsten opnieuw een recordniveau, waardoor 2022 over het geheel genomen een positief jaar werd", zegt Jan Brockmann, voorzitter van de divisie Bosch Thermotechnology. Wat de producten betreft, waren energie-efficiënte warmtepompen de belangrijkste groeiers, met een internationale omzetstijging van 54 procent. In Duitsland steeg de verkoop van warmtepompen met 75 procent, wat duidelijk beter is dan de markt. In de Europese Unie verwacht Bosch een onevenredige groei in deze zeer dynamische omgeving en heeft zich tot doel gesteld sneller te groeien dan de markt.

De activiteiten van Bosch Thermotechnology groeiden aanzienlijk met dubbele cijfers op tal van markten, waaronder 68 procent in Amerika en 28 procent in Azië. Airconditioners waren de belangrijkste motor achter de sterke omzetgroei in de VS. Daar beschikt Bosch Thermotechnology over een zeer concurrerend productportfolio van continu variabele en dus zeer energie-efficiënte inverterapparaten. De belangrijkste markt in Azië is China, waar de vraag naar wandgasketels voor huishoudens groot was.

Naamswijziging
Samen met de recordcijfers kondigde Bosch ook aan dat Bosch Thermotechnology met ingang van 1 april 2023 wordt omgedoopt tot Bosch Home Comfort Group. "De nieuwe naam is de volgende stap na de formulering van het bedrijfsdoel 'Make. Home. Comfort. Green.", benadrukt Jan Brockmann. "De nieuwe naam onderstreept onze innovatieve productportefeuille en ons doel om de wereldwijde megatrend naar elektrificatie te stimuleren door onze warmtepomp-, hybride en airconditioningactiviteiten sterk uit te breiden. Met de uitgebreide elektrificatie van alle energiestromen en de intelligente en efficiënte interactie tussen alle verbruiksapparaten in het gebouw combineren we een duurzame levensstijl met een hoog comfortniveau."

Investeringen
In 2022 stegen de totale wereldwijde investeringen van Bosch Thermotechnology in onderzoek en ontwikkeling met 13 procent ten opzichte van het voorgaande jaar tot 216 miljoen euro. Het wereldwijde personeelsbestand steeg met 1,4 procent tot ongeveer 14.400 medewerkers, in Duitsland met ongeveer 3 procent.
Bosch Thermotechnology verwacht dat de verwarmings- en airconditioningindustrie zich in 2023 positief zal ontwikkelen. Voorwaarde hiervoor zijn stabiele randvoorwaarden voor materiaal en logistiek. Ook moet de financiële ondersteuning van eindklanten in de warmtetransitie worden voortgezet.

Klimaatdoelstellingen te halen
Bosch Thermotechnology is een van een aantal warmtepompfabrikanten die samen met de Duitse federale overheid een gezamenlijke intentieverklaring hebben ondertekend om vanaf 2025 500.000 warmtepompen per jaar te produceren. "Om de energietransitie in goede banen te leiden, moeten we de toename van klimaatvriendelijke oplossingen krachtig doorzetten. Tegen 2025 zullen we in totaal 700 miljoen euro investeren in onder meer elektrificatie en in de versterking van ons Europese vestigingennetwerk", aldus Jan Brockmann. Begin 2023 werd een nieuwe productievestiging voor warmtepompen geopend in Eibelshausen in Midden-Hessen, Duitsland, waar Bosch binnenunits produceert voor de nieuwe generatie stille warmtepompen die werken op het natuurlijke koelmiddel R290 (propaan). In de Duitse vestiging in Wernau worden de laboratorium- en testfaciliteiten voor warmtepompen en hybride oplossingen momenteel aanzienlijk uitgebreid. Sinds 2020 zijn de onderzoeks- en ontwikkelingsmiddelen van de vestiging aanzienlijk uitgebreid.

Uitbreiding productie en onderzoek
In Tranås, Zweden, is de capaciteit van de bestaande productielijnen uitgebreid en in februari 2023 is een extra productielijn voor warmtepompen in gebruik genomen. De laboratoriumfaciliteiten worden momenteel volledig gerenoveerd en uitgebreid. Bosch breidt zijn productiecapaciteit voor warmtepompen ook uit in Aveiro, Portugal, waar de bestaande productielijn voor binnenunits voor lucht/water-warmtepompen in 2023 wordt aangevuld met een nieuwe productielijn voor buitenunits. In Deventer, Nederland, zullen vanaf medio 2023 innovatieve dakwarmtepompen worden geproduceerd. Om de bestaande productie van omkeerbare lucht/water-warmtepompen in de joint venture met Electra Industries uit te breiden is in februari 2023 de eerste steen gelegd voor een nieuwe warmtepompenfabriek in de Israëlische stad Ashkelon. Vanaf 2024 zal de nieuwe fabriek niet alleen airconditioningproducten voor de Israëlische markt produceren, maar ook warmtepompen voor de Europese markt.

Hybride warmtepompen
Met het oog op het bijzonder hoge aandeel niet-vernieuwde oude gebouwen in Duitsland schat Bosch Thermotechnology dat slechts een derde van deze bestaande gebouwen efficiënt kan worden verwarmd met warmtepompen, terwijl ongeveer tweederde van de gebouwen soms aanzienlijke renovatie-investeringen vereisen om ze geschikt te maken voor efficiënte warmtepompwerking. "Wij volgen daarom een gediversifieerde portfoliostrategie. Naast warmtepompen omvat zo'n portefeuille ook warmtepomphybrides die bestaan uit een warmtepomp en een extra hr-ketel voor piekbelastingen. Dit is de enige manier om snel een transformatie van de energiesystemen te realiseren die voor iedereen betaalbaar is - en om de doelstelling van de Duitse regering te bereiken om 65 procent hernieuwbare energie te gebruiken in nieuwe verwarmingssystemen", zegt Birte Lübbert, lid van het Bosch Thermotechnology Executive Management dat verantwoordelijk is voor technologie, ontwikkeling, productie, logistiek en kwaliteitsmanagement. "Als onderdeel van een hybride systeem kunnen warmtepompen veel kleiner zijn, waardoor ze goedkoper zijn dan stand-alone warmtepompen. Deze laatste vereisen meestal een uitgebreide en kostbare aanpassing van het verwarmingssysteem of renovatie van de gebouwschil", legt Lübbert uit.

Welzijns- en Smart Home-producten
In 2022 betrad Bosch Thermotechnology de aantrekkelijke nieuwe markt voor welzijnsproducten. Op de ISH-beurs presenteren de merken Bosch en Buderus oplossingen uit dit nieuwe vakgebied. Hiertoe behoren producten die consumenten thuis meer comfort en welzijn bieden, zoals krachtige luchtreinigers, energie-efficiënte infrarood paneelverwarmers en mobiele airconditioners.
Bosch Smart Home-oplossingen, zoals de intelligente radiatorkranen, besparen tot 36 procent op de verwarmingskosten dankzij flexibele regelmogelijkheden en vraagafhankelijk verbruik. Een efficiënte energievoorziening voor alle energieverbruikende apparaten wordt gegarandeerd door de Bosch Energy Manager: de app is het ‘controlecentrum’ dat van een smart home een groen huis maakt. Intern opgewekte zonne-energie wordt intelligent en automatisch verdeeld, waardoor de elektriciteitskosten tot 60 procent dalen. De Energy Manager bepaalt welke systeemcomponenten worden voorzien van kostenefficiënte elektriciteit die op het dak is opgewekt: de nieuwste generatie warmtepomp, de nieuwe  Power Charge wallbox (introductie in het derde kwartaal van 2023) of de energiebesparende HomeConnect huishoudelijke apparaten van BSH.

ITHO Daalderop reageert ontstemd op alle negatieve berichtgeving over de milieubelasting van warmtepompen. De fabrikant is overtuigd van de positieve bijdrage van warmtepompen aan de CO2-reductie en daarmee aan de klimaatdoelen. “In een warmtepomp zitten inderdaad meer en hoogwaardigere materialen dan bijvoorbeeld in een cv-ketel, maar juist de bewering dat de printplaat en het koudemiddel relatief zwaar bijdragen aan de MKI-waarde (Milieu Kosten Indicator) strookt niet met onze eigen metingen.”

ITHO Daalderop vindt het belangrijk dat er goed wordt nagedacht over het gebruik van het soort en de hoeveelheid materiaal, de omstandigheid waaronder dit wordt verwerkt, de impact daarvan op het milieu en ook de verwachte levensduur van de producten. De huidige rekenmethodiek van de NMD gaat volgens de fabrikant enerzijds uit van het principe “hoe minder materiaal, hoe minder het milieu belast wordt” en anderzijds wordt naar effectieve gebruiksduur gekeken.

Op tijd klaar
‘Wij betwisten de impact van het koudemiddel binnen de NMD rekenmethodiek omdat er in monoblock oplossingen (waaronder de WPU, Vincent en Amber) überhaupt al relatief weinig koudemiddel zit’, laat ITHO Daalderop in een persbericht weten. ‘Daarnaast zijn wij in onze nieuwe generatie warmtepompen al gestart met het natuurlijke en milieuvriendelijke koudemiddel R290 (GWP van 3). Kortom, wij en vooral onze klanten zullen ruim op tijd klaar zijn voor de toekomstige aangescherpte EU-wetgeving rondom koudemiddelen. Een ander voordeel van (met name binnen opgestelde) monoblock warmtepompen is dat deze een langere levensduur hebben. Ook hierbij is het voor ons onduidelijk in hoeverre dit meegewogen is binnen de NMD rekenmethodiek. Wij zijn al langere tijd bezig met LCA (Life Cycle Analysis) en daarom verwachten wij dat wij het merendeel van onze warmtepompen in de loop van dit jaar via de NMD kunnen aanbieden in categorie 1.’

Openbare database

ITHO Daalderop laat verder weten voorstander te zijn van een openbare database zoals de NMD zodat de totale bouw- en installatiebranche (van fabrikant tot installateur) zich steeds meer bewust wordt van de milieu-impact. ‘Echter, hiertoe moeten installaties (waaronder de warmtepomp) op een juiste manier worden gewaardeerd. Zo is het ons, nog steeds in detail niet duidelijk hoe de referentie tot stand is gekomen, en welke elementen er in de (forfaitaire) categorie 3 waarden zijn meegenomen, net zoals de in onze ogen belangrijke duurzaamheidsaspecten als (energieneutrale) productie in Nederland, etc. Verder betreuren wij het ten zeerste dat er vooral gekeken wordt naar de hoeveelheid materiaal die in een warmtepomp gebruikt wordt en niet naar het totale energiegebruik c.q. CO2-uitstoot ten behoeve van de primaire functie (= verwarmen) in vergelijking met de traditionele (fossiele) opwekkers (= cv-ketel) over de totale levensduur.’

De warmtepomp is ’ongelofelijk veel’ vervuilender dan werd gedacht, meldt De Telegraaf op haar website. Uit nieuw onderzoek blijkt dat de milieubelasting zelfs zo zwaar is dat een huis met warmtepomp niet of nauwelijks binnen de regels van het Bouwbesluit gebouwd mag worden. Alleen dankzij een tijdelijke noodmaatregel is dit nog mogelijk, citeert de krant de onafhankelijke rekenmeester Nationale Milieudatabase (NMD).

NMD stelt de rekenmethode vast die bouwbedrijven hanteren om binnen de milieuregels van het Bouwbesluit te vallen. Voor alle onderdelen van een woning wordt de druk op het milieu bepaald, van CO2-uitstoot tot het effect op de ozonlaag.

In de knel
Naar de warmtepomp zou nooit goed onderzoek zijn gedaan. Het koudemiddel en de elektronica waren nog niet in de milieudata verwerkt, legt NMD in De Telegraaf uit. Ook was de milieubelasting berekend met een type warmtepomp dat inmiddels niet meer representatief is voor de markt. NMD betoogt dat de warmtepomp eigenlijk veel zwaarder zou moeten meetellen in de berekening van de milieubelasting van een huis maar zegt niet precies hoeveel zwaarder. Wel zouden bouwers in de knel komen met milieuvoorschriften. Op basis van de geactualiseerde data is het voor de markt lastiger om een warmtepomp in een project toe te passen, aldus NMD.

Onvolledig beeld
Voorzitter Doekle Terpstra van Techniek Nederland benadrukt dat er geen enkele reden is om te twijfelen over de toepassing van warmtepompen. “De milieuscore geeft een onvolledig beeld. We moeten óók rekening houden met de energieprestatie van de warmtepomp over de gehele levensduur. Doe je dat, dan is en blijft de warmtepomp onomstreden.”

Integrale milieu- en energieprestatienorm nodig
“De milieuscore geeft alleen de milieubelasting van materialen aan en laat de energieprestatie volledig buiten beschouwing”, aldus Terpstra. “Dankzij de warmtepomp verbruiken nieuwbouwwoningen helemaal geen aardgas meer en daalt de CO2-uitstoot met de helft. Daarmee leveren warmtepompen een onmisbare bijdrage aan het behalen van de klimaatdoelstellingen.” Wat betreft Techniek Nederland moet er een integrale milieu- en energieprestatienorm komen voor de gehele technische levensduur van apparaten en materialen. Op basis van zo’n norm is er volstrekt geen twijfel over de toepassing van warmtepompen.

Hergebruik materialen
De milieuscore van warmtepompen houdt ook geen rekening met een aantal andere aspecten. Terpstra: “Veel materialen uit een warmtepomp worden al hergebruikt. Ze krijgen een tweede leven in een nieuwe warmtepomp of in een andere toepassing. Techniek Nederland intensiveert de komende tijd de inspanningen om samen met de fabrikanten grote stappen te maken naar circulariteit. Daarnaast is de innovatie van warmtepompen in volle gang. Apparaten worden steeds kleiner waardoor minder materialen nodig zijn om het apparaat te produceren. Wanneer een deskundige warmtepompinstallateur het systeem plaatst is de kans op weglekken van koudemiddelen vrijwel nihil. Bovendien passen steeds meer fabrikanten natuurlijke koudemiddelen toe.”

Schokkend
John Mak, directeur bij stichting W/E adviseurs vindt het schokkend dat de recente levenscyclusanalyse (LCA) van een warmtepomp een ruim tien keer slechter resultaat geeft dan eerdere berekeningen. Hij vindt het wel goed dat inzicht is verkregen in de oorzaken van deze grotere milieubelasting, omdat dit fabrikanten zal aanzetten tot het verbeteren van hun producten door het veranderen van toegepaste materialen, een langere levensduur en mogelijk maken dat materialen te hergebruiken zijn. “Overigens zorgen veel installatiecomponenten die we in gebouwen gebruiken voor een relatief grote milieubelasting ten opzichte van veel andere bouwmaterialen en -producten”, zegt Mak. “Het ontwerpen van installatie-arme gebouwen is daarom een zinvolle strategie om de milieubelasting te beperken.”

Integrale benadering nodig
Toch kunnen we warmtepompen niet zo maar slecht voor het milieu te noemen, denkt Mak. “In het gebruik zorgen ze voor het zeer efficiënt opwekken van warmte (en koude) die nodig is voor het verwarmen (en koelen) van gebouwen. Om een warmtepomp vanuit milieuoogpunt te beoordelen, is een integrale benadering nodig van zowel het energiegebruik in de gebruiksfase van een gebouw, als het materiaalgebruik in de levensduur van het gebouw.”

Parallel met zonnepanelen
“Ik zie een duidelijke parallel met zonnepanelen, die ook voor een forse milieu-impact zorgen als alleen naar de effecten van het materiaalgebruik wordt gekeken”, vervolgt Mak. “Uit LCA’s van circa vijftien jaar geleden bleek zelfs meer dan de winst door opgewekte energie. Inmiddels is dat door verbeteringen van productieprocessen in het voordeel van zonnepanelen veranderd; ze leveren een grote positieve bijdrage aan het milieu als we energie- en materiaalgebruik samen beschouwen.”

Bereiken milieudoelen
“Uiteindelijk gaat het om het bereiken van milieudoelen zoals die in het klimaat- en grondstoffenbeleid zijn gesteld”, besluit Mak. “Om daar beter dan nu op te sturen in het beleid, en het gemakkelijker te maken om goede keuzes te maken in de praktijk, is een integrale benadering van energie- en materiaalgebruik de oplossing.”

De Compress 5800i AW wordt het nieuwe paradepaardje van Nefit Bosch. Een compleet nieuwe range monoblock warmtepompen voor verwarming, koeling en warmwaterbereiding, voor zowel nieuwbouw als renovatie. De warmtepomp draait op het natuurlijke koudemiddel R290, oftewel propaan. Volgens de fabikant is de nieuwe lijn nog stiller dan haar stilste warmtepomp tot nu toe. De nieuwe warmtepompen zullen voor aanvang van het komende stookseizoen worden geïntroduceerd maar zijn al te zien op de Bouwbeurs.

De Compress 5800i AW is de eerste van een reeks nieuwe warmtepompen van Nefit Bosch die gebruikmaken van propaan (R290). Dit natuurlijke koudemiddel, waarvan het circuit van de warmtepomp minder dan een kilogram bevat, kent een aardopwarmingsvermogen (Global Warming Potential) van 6, wat vele malen lager is dan dat van de tot nu toe gangbare koudemiddelen.

Hoge temperatuur
De nieuwe warmtepomp maakt hoge aanvoertemperaturen mogelijk. Voor de Compress 5800i AW is de maximale aanvoertemperatuur 75°C. De warmtepomp is dan ook geschikt is voor zowel nieuwbouw als bestaande verwarmingssystemen met conventionele radiatoren. De Compress 5800i AW kan warm tapwater leveren tot 75°C.

Geruisloos
De Compress 5800i AW wordt ook meteen de stilste warmtepomp van Nefit Bosch. Op een afstand van drie meter bedraagt het geluidsdrukniveau van de 5 kW-variant 28,5 dB(A), zo goed als onhoorbaar. Daarmee is de nieuwe lijn nog stiller dan de tot nu toe stilste warmtepomp van Nefit Bosch, de Compress 7400i. Deze kwam in de meest recente warmtepomptesten van de Consumentenbond (2020 en 2021) als ‘stilste hybride’ naar voren en is ook leverbaar als all-electric variant.

BENG/NTA8800-proof
De Compress 5800i AW-serie omvat twee typen buitenunits in vijf vermogensklassen van 4 tot 12 kW. Alle varianten hebben een energielabel A+++ en een hoge COP, tot 4,85 bij A7/W35. Qua binnenunit kan worden gekozen voor een compacte wandhangende uitvoering of een Tower-variant met onder andere een geïntegreerde warmwatervoorraad.

Installatievriendelijk
Installateurs hebben geen F-gassencertificering nodig om Compress 5800i AW units te installeren. De buitenunits zijn vrij te plaatsen tot 25 meter afstand van de binnenunit. Middels een optionele internetmodule kan de binnenunit worden verbonden met het Internet. Bediening en beheer op afstand zijn mogelijk via het installateursplatform van Nefit Bosch, HomeCom Pro.

Bijzondere variant
Een bijzondere variant van de nieuwe monoblock-lijn is de specifiek voor de Nederlands markt ontwikkelde all-electric dakwarmtepomp, de Compress 5800i AWR, waarbij de R staat voor ‘roof’. Bij uitstek geschikt voor grote renovatieprojecten met alle voordelen van de 5800i-serie. De productie van deze variant start later dit jaar in Deventer.

Marktintroductie
De marktintroductie van de nieuwe serie monoblock luchtwarmtepompen staat gepland voor het derde kwartaal van 2023. Naast de Bosch Compress 5800i AW blijven de Nefit EnviLine Monoblock warmtepompen in het leveringsprogramma van Nefit Bosch.

Daarnaast introduceert Nefit Bosch een omvangrijke serie nieuwe warmtepompen voor de utiliteit met maar liefst 80 varianten in 10 vermogensklassen: de Compress 3000 AWP. Deze lucht/water warmtepomp is geschikt voor zowel nieuwbouw, als voor verduurzaming van bijvoorbeeld gestapelde woningbouw, kantoren, winkel- en bedrijfsruimtes en zorginstellingen. De serie maakt zowel all-electric, als hybride oplossingen mogelijk en wordt in het tweede kwartaal van 2023 geïntroduceerd. 

In uiteenlopende vermogens van 16 tot en met 89 kW in tal van configuraties biedt de Compress 3000 AWP een oplossing op maat voor de meest uiteenlopende situaties in het zakelijke segment voor kleine en middelgrote vermogens. In totaal zijn 80 varianten leverbaar in 10 vermogensklassen. Er zijn drie verschillende chassis, steeds gebaseerd op hetzelfde basisconcept. Voor de (zeer) grote vermogensvraag biedt de nieuwe serie een schaalbare oplossing. Tot 16 units kunnen in cascade worden opgesteld, goed voor een maximaal vermogen van maar liefst 1.440 kW.

Full Inverter technologie
De inverter-aangedreven compressor draagt bij aan de prestaties van de Compress 3000 AWP. De warmtepomp heeft een SCOP tot 4,41 en energie-efficiëntieklasse A++. De hoge aanvoertemperatuur tot 60°C biedt flexibiliteit bij verduurzamingsprojecten, zowel gasloos, als hybride.

Installatiegemak
De Compress 3000 AWP kent geen binnenunit en is eenvoudig te installeren en in te regelen. Het ontwerp voorziet in goede toegankelijkheid bij onderhoudswerkzaamheden. De garantietermijn is vijf jaar wanneer de warmtepomp door een servicetechnicus van Nefit Bosch in bedrijf gesteld wordt.

Marktintroductie
De marktintroductie van de Compress 3000 AWP is voorzien voor het tweede  kwartaal van 2023. Naast de Compress 3000 AWP, heeft Nefit Bosch Compress 5000 AW warmtepompen voor de grote vermogensvraag tot 150 kW.

Cooll heeft een financieringsronde van ruim €3 miljoen gesloten. Hiermee kan het bedrijf zich verder richten op het marktklaar maken van haar thermisch aangedreven hybride warmtepomp. Cooll Sustainable Energy Solutions is een spin-off bedrijf van de Universiteit Twente. Het bedrijf is voortgekomen uit de ontwikkeling van koel- en warmtepompsystemen, onder andere in projecten voor de ESA (European Space Agency). Cooll ontwikkelt compacte warmtepomptechnologie. Het team bestaat inmiddels uit 30 medewerkers.

Onder begeleiding van No Five Trees te Utrecht heeft een aantal informal investors met bedrijven in de installatie- en bouwketen in totaal ruim €3 miljoen geïnvesteerd middels een equity ronde. Met dit geld, in combinatie met ontwikkelsubsidies, rondt Cooll de productontwikkeling af van haar eerste product, de SuperHybrid. In eerste instantie worden 30 SuperHybrids in het veld getest. Tegelijkertijd worden voorbereidingen getroffen voor de verdere productie en wordt zowel de efficiënte tapwaterfunctie als de waterstof-aandrijving ontwikkeld.

Versnellen van de energietransitie voor bestaande woningen
Zeker in de huidige periode is er een snelgroeiende vraag naar betaalbare en duurzame vervangingsoplossingen voor de bestaande hr-ketels in de bebouwde omgeving. De technologie van Cooll is met name geschikt voor bestaande bouw met radiatoren die met hoge temperaturen werken. “Onze SuperHybrid bespaart minimaal 30% aan aardgas ten opzichte van bestaande aardgastoestellen zónder een verhoogd elektriciteitsverbruik en zónder luidruchtige buitenunit”, vertelt Stefan van Uffelen, CEO en co-founder van Cooll Sustainable Energy Solutions B.V. “De SuperHybrid is de één-op-één vervanging van een hr-ketel in één dag. Betaalbaarheid, comfort, minder energie, lagere CO2-uitstoot, eenvoudige installatie en toekomstbestendigheid zijn de sterke punten van ons product . Met deze kapitaalinjectie kunnen we ons gaan richten op de ontwikkeling van de eerste modellen voor de markt.”

Thermisch in plaats van elektrisch aangedreven
“De SuperHybrid is een fundamenteel nieuwe technologie op basis van ruimtevaarttechnologie. De warmtepomp is thermisch in plaats van elektrisch aangedreven. Onze thermische warmtepomp kan aangedreven worden door aardgas, groen gas en waterstofgas en gebruikt buitenlucht als hernieuwbare energiebron. Hij maakt bij dit alles gebruik van de bestaande infrastructuur in het huis. Wij verwachten dat de meervoudig gepatenteerde SuperHybrid technologie een belangrijke rol in de energietransitie voor de bebouwde omgeving zal gaan spelen”, aldus Johannes Burger, CTO en co-founder van Cooll Sustainable Energy Solutions B.V.

Een oude boerderij in Vaassen heeft plaatsgemaakt voor een vrijstaande nieuwbouwwoning, voorzien van een bodemwarmtepomp. Samen met een 178 meter diepe bron zijn daarmee warmte en warm tapwater gegarandeerd. Bovendien zorgt het systeem voor topkoeling op warme zomerdagen.

De oorspronkelijke boerderij werd rond 1900 gebouwd en rond 1960 uitgebreid. Renoveren en verduurzamen was geen optie en dus werd het nieuwbouw. Van meet af aan stond naast pv-panelen op het dak de aanleg van een bodemwarmtepompsysteem in de plannen Allereerst werd er naast de woning een bron van 178 meter diep geboord door een hiervoor gecertificeerd bedrijf. In de woning is op alle verdiepingen lagetemperatuur-vloerverwarming aangelegd en draait een bodemwarmtepomp.

Drie dagen installeren
Monteur Jorn Simmers van Welldone Installatietechniek verzorgde de installatie ervan. “Het werd een Bosch 7800i LWMF met een vermogen van 8 kW, modulerend tot 2 kW en voorzien van een geïntegreerde warmwaterboiler (180 liter). Het installatiegemak ervan is groot. Ook omdat je de warmtepomp in twee afzonderlijke delen kunt transporteren. In totaal zijn we drie dagen bezig geweest met het installatiewerk.”

BRL-certificatie
Voor de inbedrijfstelling maakte Welldone gebruik van de BRL-dienstverlening van Nefit Bosch. “Als je als installateur niet zelf BRL-gecertificeerd bent, verzorgen wij de inbedrijfstelling”, vertelt Johan Lijzenga, BRL 6000-21 gecertificeerde specialist bodemenergie van Nefit Bosch. Hij nam de inbedrijfstelling voor zijn rekening en was beschikbaar voor alle overige ondersteuning en advies.

Stabiele bron
De warmtepomp onttrekt in koude perioden warmte uit de bodembron via twee gesloten lussen. Hiermee wordt via een lagetemperatuur-afgiftesysteem de woning verwarmd. In de zomer wordt de woning op dezelfde wijze passief gekoeld met uit de bron afkomstige koude. Warmte wordt dan naar de bron gevoerd. Breken er weer koudere perioden aan, dan is de bron weer op temperatuur om te gaan verwarmen. Dit zogenoemde regenereren door ook de koelingsfunctie te gebruiken, zorgt dat de kwaliteit en stabiliteit van de bron jarenlang

Ook voor de Triple Solar PVT-warmtepomp 3.5 geldt nu de Investeringssubsidie Duurzame Energie en Energiebesparing (ISDE). Woningeigenaren met een woning in Nederland waarvoor de omgevingsvergunning vóór 30 juni 2018 is aangevraagd, komen hiervoor in aanmerking. De ISDE-meldcode van de Triple Solar PVT-warmtepomp 3.5 is KA21932. Bij de eerstvolgende update door het @RVO van de ISDE-apparatenlijst zal deze meldcode zichtbaar zijn. De subsidie bedraagt €4200.

De Triple Solar® PVT-warmtepomp is een water/water-warmtepomp die speciaal voor PVT-systemen is ontwikkeld en propaan als koudemiddel gebruikt. Propaan is milieuvriendelijk (GWP=3) en maakt het mogelijk een aanvoertemperatuur van +70 ˚C te maken. Dat maakt deze warmtepomp geschikt voor toepassing in de bestaande bouw, waar vaak nog radiatoren gebruikt worden en niet elke woning van vloerverwarming is voorzien. De PVT-warmtepomp kan zowel all-electric als hybride worden toegepast.
Als hybride toepassing naast de bestaande cv-ketel kan met het vermogen van 3,5 kW al 60-80% gas worden bespaard op verwarmen en het maken van warm tapwater, aldus de fabrikant. Zodra het huis geschikt is om gasloos te verwarmen, kan de Triple Solar® PVT-warmtepomp uitgebreid worden via het koppelen van een tweede PVT-warmtepomp.

Vanaf uiterlijk 1 juli 2023 start Remeha met de productie van de hybride warmtepomp Elga Ace op een moderne productielijn in Apeldoorn. Als deze tweede productielocatie volledig operationeel is, kan de fabrikant hier jaarlijks 140.000 binnenunits voor dit warmtepompsysteem produceren. In mei volgend jaar, zo is de verwachting, zal Remeha gaan proefdraaien op de nieuwe productielijn.

Om de productie van de Elga Ace naar Nederland te halen, heeft Remeha in Apeldoorn-Noord een pand gehuurd waar het vanaf 1 januari terecht kan om voorbereidingen te treffen. De huidige productielocatie voor hr-ketels blijft volledig intact. Op dit moment vindt de productie van de binnenunits van de Elga Ace in Frankrijk plaats. De verplaatsing hiervan naar Nederland is onderdeel van de eerder aangekondigde productieverruiming binnen de BDR Thermea Group. Voor Remeha houdt dit in dat het bedrijf de belangrijkste locatie wordt voor het fabriceren van de Elga Ace. Als straks de totale assemblagelijnen gereed zijn en het bedrijf met twee ploegen kan werken, dan heeft de nieuwe fabriek een capaciteit van 140.000 binnenunits per jaar.

Prominente productielocatie
“Iedereen weet dat de markt voor hybride warmtepompen ‘booming’ is. Op dit moment is het al een uitdaging om aan de sterk groeiende vraag te voldoen. En die vraag zal de komende jaren, ook vanuit andere Europese landen, verder toenemen. Binnen BDR Thermea Group is daarom besloten om de productie van de Elga Ace in Apeldoorn fors op te schalen. Voor Remeha is dit een mooie en zeer toekomstbestendige ontwikkeling. Door de nieuwe fabriek worden wij de meest prominente productielocatie in Europa voor dit type toestel”, zegt Edu Veldhuis. directeur Operations bij Remeha.

Projectteam
Om de nieuwe productie op efficiënte wijze te kunnen opstarten, heeft Remeha een projectteam van ongeveer 15 mensen geformeerd. Dit team bestaat uit specialisten op het gebied van onder andere productie, logistiek, kwaliteit en IT. Samen met externe toeleveranciers bereiden zij de volledige inrichting en lay-out van de nieuwe productielocatie voor. Daarbij krijgen ze hulp van Franse collega’s, die momenteel de productie van de huidige Elga Ace verzorgen. In het eerste half jaar zullen enkele medewerkers, die nu nog bij de productie van hr-ketels betrokken zijn, tijdelijk voor training naar Frankrijk gaan. Zij kunnen straks de productie in Apeldoorn opstarten en andere, nieuwe collega’s opleiden en instrueren. Uiteindelijk zullen er voor deze nieuwe productielocatie, wanneer Remeha op volle capaciteit in twee ploegen gaat produceren, circa 50 nieuwe medewerkers nodig zijn.

Geautomatiseerde productielijnen
Waar dat mogelijk is, zal Remeha de productie automatiseren. Er zullen bijvoorbeeld cobots worden gebruikt voor het testen van de elektronica en robots voor het verpakken en palletiseren. “Het eerste half jaar van 2023 zullen we hard nodig hebben om de nieuwe productielijn te installeren. Toch willen we al in mei volgend jaar, en als het noodzakelijk is met relatief veel handwerk, de productie van Elga Ace opstarten. Vanaf 1 juli moeten dan de geautomatiseerde productielijnen grotendeels in werking treden. Uiteindelijk is ons streven om in 2023 al 50.000 units van de Elga Ace te produceren; een aantal dat in 2024 hopelijk naar 140.000 stuks kan worden opgevoerd”, aldus Veldhuis.

Het Bureau Controle en Registratie Gelijkwaardigheid (BCRG) heeft de SWP warmtepomp een gelijkwaardigheidsverklaring toegekend voor tapwater en ruimteverwarming. Woningbouwcorporaties en VVE’s die bestaande woningen willen verduurzamen, kunnen hun collectieve cv-ketels nu – zonder grote aanpassingen aan het aangiftesysteem – vervangen door een hoog temperatuur lucht/water-warmtepomp.

Woningcorporaties spelen een belangrijke rol in het verduurzamen van de woningvoorraad in Nederland. De grootste uitdaging vormt het verduurzamen van de bestaande woningen. Na een succesvolle pilot bij Wonen Limburg, waar acht wooncomplexen gasloos zijn gemaakt, is het consortium er in geslaagd om een gelijkwaardigheidsverklaring op de warmtepomp te krijgen.

Geen waardering voor warmtepompen van meer dan 70 kW
Voor het beproeven van warmtepompen tot 70 kW zijn Europese normen en energielabels beschikbaar. Voor grotere warmtepompen ontbreken deze. De norm gaat slechts tot een uitgaande watertemperatuur van 65 °C; voor hogere temperaturen wordt een warmtepomp gelijk gesteld aan elektrische verwarming. Voor warm tapwater speelt hetzelfde, er zijn voor grotere apparaten geen normatieve methode beschikbaar. Bijkomende uitdaging is het ontbreken van onafhankelijke testfaciliteiten die warmtepompen met een vermogen > 70 kW goed kunnen testen. Kortom: het was onmogelijk de collectieve hoog temperatuur warmtepomp te waarderen in een BENG berekening voor het Energielabel.
Door een onafhankelijk onderzoeker en in afstemming met BCRG is een test- en beoordelingsmethodiek ontwikkeld die aansluit bij de EN14511/EN14825 testnormen. De voor warmtepompen opgezette Bijlage Q van de NTA 8800 methodiek is uitgebreid naar hoge afgifte temperaturen. De SWP warmtepomp is onder toezicht getest.
Met de publicatie van de gelijkwaardigheidsverklaring is een vergelijking mogelijk met collectieve verwarmingssystemen op basis van cv-ketels met behoud van het afgiftesysteem.

Voorbeeld berekening
Een appartement van 70 m2, gebouwd in 1970 met een collectief gasgestookt verwarmingssysteem voor ruimteverwarming & tapwater, matig (na)geïsoleerd, dubbelglas. Het bestaande label is Energielabel D met een gasverbruik van 1.750 m3/jaar . In totaal 258 kWh/m2 primaire energie.

De cv-ketel wordt vervangen door de SWP warmtepomp, verder geen wijzigingen. Het energiegebruik voor ruimteverwarming & tapwater samen wordt 5.541 kWh/jaar overeenkomend met 127 kWh/m2 primaire energie. Het nieuwe energielabel wordt A. Het primair energiegebruik halveert.

Prestaties van de warmtepomp
De SWP-DT-U281 lucht/water warmtepomp gebruikt buitenlucht als warmtebron en geeft zijn nuttige warmte af aan cv- en tapwater. Bij de metingen is aangetoond dat zelfs bij een buitentemperatuur van -20°C de cv-temperatuur van +80°C graden behaald wordt. De SWP zorgt ervoor dat bestaande wooncomplexen er altijd warmpjes bij zitten.

Innovatie door samenwerking
Om deze innovatie mogelijk te maken en te zorgen voor een succesvolle inpassing in de markt hebben de partijen Servex (bedenker, productontwikkelaar en producent), installatiebedrijven Kemkens & Feenstra, groothandel Gafco (Rensa groep) en ingenieursbureau Sparkling Projects de handen inééngeslagen. Binnen dit consortium wordt expertise uit de keten bij elkaar gebracht voor een goede inpassing in de gebouwde omgeving. Vanuit Topsector Energie van RVO kreeg dit project MOOI subsidie. De demonstratie bij Wonen Limburg is mogelijk gemaakt door Subsidie van DEI programma. Meer informatie en een factsheet zijn te vinden op de website van het consortium: www.natuurlijkgasloos.nl.

BDR Thermea Group, een fabrikant van binnenklimaatoplossingen, bereidt zich voor op de eerste real-life proeven van ketels op zuivere waterstof voor commerciële toepassingen. Deze stap volgt op succesvolle proeven met 100% waterstofketels voor residentieel gebruik die het bedrijf sinds 2019 in Europa uitvoert. “Groene waterstof is een handige manier om grotere gebouwen CO2-vrij te maken”, zegt Business Director Emilia Cabral. Dit komt omdat we hiermee hernieuwbare energie over langere perioden kunnen opslaan en zware piekbelastingen op het elektriciteitsnet kunnen helpen voorkomen. Omdat commerciële gebouwen aanzienlijk bijdragen aan de CO2-emissies in Europa, is hun overstap naar koolstofneutrale oplossingen cruciaal.”    

Na uitgebreide tests van de waterstoftechnologie in het R&D-centrum in Apeldoorn, bereidt BDR Thermea Group prototypes voor op real-life demonstraties in heel Europa. De eerste daarvan kunnen tegen het einde van dit jaar live zijn. Daarbij zullen de verschillende gebruikerscases van de waterstofketel te zien zijn. Denk dan aan toepassingen op locaties van lokale waterstofopwekking met opslagoplossingen, en/of in een hybride opstelling met een warmtepomp, waarbij de waterstofketel de piekbelastingen op het elektriciteitsnet zal dekken. Deze proeffase biedt ook een kans voor alle belanghebbenden - van nutsbedrijven tot leveranciers van energienetten, overheden en gebouweigenaren. Zij kunnen hierdoor meer te weten komen over het potentieel van waterstof voor verwarming.

Een flexibele oplossing
“Terwijl we de weg naar een fossielvrije samenleving bewandelen, willen we onze klanten flexibiliteit bieden. Met dit in gedachten werken we momenteel aan het 100% waterstof-ready maken van ons volledige assortiment commerciële ketels in Europa. De meeste ketels in ons huidige portfolio zijn 20% waterstof-ready. Maar we zullen ook een conversiekit lanceren voor toekomstige ketels, waarmee zij kunnen overschakelen van aardgas naar 100% waterstof”, zegt Cabral. “Hierdoor kunnen commerciële gebruikers zich voorbereiden op de brandstofwissel en hen volledige flexibiliteit bieden.”
Een andere technologie in de waardepropositie van BDR Thermea is de warmtepomp, die zijn eigen rol speelt bij het CO2-vrij maken van alle soorten gebouwen. “Een hybride opstelling die de pure waterstofketel en de warmtepomp combineert, biedt gebruikers de kans om de vruchten van beide apparaten te plukken. Gezien het vermogen van waterstof om als opslag voor elektriciteit te dienen, kan de waterstofketel de rol van de warmtepomp overnemen op momenten van piekvraag naar elektriciteit”, aldus Cabral.

De rol van schone gassen in de energietransitie
Er zijn meerdere scenario's voor de samenleving om warmte koolstofvrij te maken, variërend van volledige elektrificatie tot het toepassen van hybrides en groene gassen. Recent onderzoek, gepubliceerd door Guidehouse, geeft aan dat een scenario waarin biogas en groene waterstof worden toegepast samen met een hoog niveau van elektrificatie, de snelste, soepelste en meest betaalbare overgang naar hernieuwbare energiebronnen biedt. Het gebruik van schone gassen, zoals waterstof en biomethaan naast een hoog niveau van elektrificatie, biedt voordelen in termen van totale kosten voor de samenleving, bruikbaarheid en sociale acceptatie. Bovendien vermindert dit de piekbelasting van verwarming met meer dan 50% - beoordeeld tijdens een windstille en donkere winterweek. Voor deze momenten, waarop de opwekking van hernieuwbare energie uit natuurlijke bronnen laag is, kunnen groene gassen het overnemen en voldoen aan de energievraag.

Over de zuivere waterstofketel
Voor het concept van de 100% waterstofketel geldt dat zij net zo goed presteren als aardgasketels. Cabral: “Met een modulatiediepte van 1:5 en vergelijkbare output, efficiëntie, responsiviteit, digitale interfaces en afmetingen, hebben servicemonteurs slechts beperkt extra opleiding nodig. Gebruikers kunnen dan ook dezelfde, hoge prestaties verwachten. Zo zijn verschillende interne componenten, zoals de brander en sensoren, opnieuw ontworpen voor het specifieke gebruik van waterstof.”
De zuivere waterstofketels Remeha Quinta ACE/De Dietrich Evodens Pro AMC 45kW kunnen in een cascade-opstelling worden gebruikt. De toestellen maken deel uit van een ketelbereik met een maximaal vermogen van 115kW per ketel. De oplossing is schaalbaar tot acht ketels in één installatie. De ketel is ook hybride-ready, wat betekent dat hij kan worden toegepast in een geoptimaliseerde opstelling met een warmtepomp. Deze toepassing resulteert in een lager gasverbruik en een hoger rendement, aldus de fabrikant.

Een op de zes Nederlanders overweegt de aanschaf van een warmtepomp wanneer de terugverdientijd hooguit vijf jaar bedraagt. Een even grote groep neemt ook genoegen met een terugverdientijd van zes tot tien jaar. Dat blijkt uit onderzoek van energiebedrijf Zonneplan, in samenwerking met onafhankelijk veldwerkbureau Panel Inzicht. Aan het onderzoek deden 2000 Nederlanders mee. Zonneplan berekende dat een volledig elektrische warmtepomp met de huidige energietarieven binnen vijfenhalf jaar terug te verdienen is.

Een groot deel van de ondervraagden - 29 procent - gaf aan nog niet te weten bij welke terugverdientijd zij een warmtepomp interessant achten. Een kleine groep van vier procent vindt een terugverdientijd van elf tot vijftien jaar al acceptabel. Voor minder dan twee procent van de Nederlanders geldt dat zij er zelfs langer dan vijftien over zouden willen doen. De gemiddelde levensduur van een warmtepomp wordt momenteel op vijftien à twintig jaar geschat.

Huidige terugverdientijd 5,3 jaar
Om de terugverdientijd te berekenen is het belangrijk te weten hoezeer het gasverbruik door de komst van een warmtepomp gereduceerd wordt en hoeveel extra stroomverbruik daartegenover staat. Uitgangspunt daarbij is dat een kuub gas gelijk staat aan ongeveer tien kilowattuur stroom. Hedendaagse warmtepompen hebben vaak een rendement van zo’n 500 procent, wat inhoudt dat met een kilowattuur stroom voor vijf kilowattuur aan warmte (gelijk aan een halve kuub gas dus) geproduceerd kan worden.
Uitgaande van de huidige energietarieven die het CBS hanteert - 2,39 per m3 gas en 0,56 per kWh stroom - een gemiddeld verbruik van 1500 m3 per jaar en een aankoopprijs van 10.000 euro, bedraagt de terugverdientijd van een volledig elektrische warmtepomp momenteel een kleine vijfenhalf jaar. Bij een hybride warmtepomp van 5.000 euro, waarbij ongeveer 40 procent van de warmwaterbehoefte nog door een cv-ketel verzorgd wordt, komt het neer op minder dan vier jaar, zo berekende Zonneplan. In de berekening zijn de subsidies die momenteel beschikbaar zijn niet meegenomen. Verder zijn dit gemiddelden: in de praktijk zijn er aanzienlijke prijsverschillen tussen verschillende merken en typen warmtepompen.

De Van Dorp Groep investeert in een compacte adsorptiewarmtepomp die de huidige hr-ketel kan vervangen zonder dat daar grote aanpassingen voor nodig zijn. De investering is onderdeel van een financieringsronde die moet leiden tot opschaling en een grootschalige wereldwijde marktintroductie. Van Dorp gaat hiervoor een langetermijnsamenwerking aan met de producent van deze warmtepomp, Cooll. De eerste serie warmtepompen zal bij 50 woningen worden geïnstalleerd.

De uit de Universiteit Twente voortgekomen onderneming Cooll Sustainable Energy Solutions heeft warmtepomptechnologie ontwikkeld die de huidige hr-ketel één op één kan vervangen en tot 50% gas bespaart. Deze uitvinding, ook wel ‘superrendementsketel’ genoemd, is bij uitstek geschikt voor bestaande woningen. De adsorptiewarmtepomp van Cooll verwarmt nu nog met aardgas, maar kan ook verwarmen met andere groene gassen zoals waterstofgas.

Toekomstbestendig alternatief
Van Dorp is al 10 jaar betrokken bij de ontwikkeling en maakt met deze investering nu ook de opschaling mogelijk. Henk Willem van Dorp: “Vanuit onze intrinsieke motivatie om de wereld beter achter te laten, besteden wij veel aandacht aan de verduurzaming van installaties en gebouwen. We zetten hierbij in op duurzame technieken en kiezen voor all-electric waar het kan, maar geloven we ook in de technologie van Cooll omdat het een toekomstbestendig alternatief is voor gebouwen waarvoor een elektrisch of hybride warmtepompsysteem nog niet haalbaar is. Daarnaast is het systeem geschikt gemaakt om te verwarmen met waterstofgas, een ontwikkeling waar wij veel vertrouwen in hebben en graag in mee pionieren.”

Mooie eerste stap
CEO Stefan van Uffelen van Cooll: “Na meer dan tien jaar ontwikkeling van onze gepatenteerde thermische warmtepomptechnologie gaan wij nu de markt op. De eerste series zijn al volledig toegekend aan woningbeleggers en woningcorporaties, maar we zijn al gestart met de voorbereidingen voor grootschalige productie, die wij met onze productiepartners realiseren. Wij zijn dan ook enorm blij met het vertrouwen dat Van Dorp in ons uitspreekt. Om onze technologie en het productieproces op te schalen is een grote financiering nodig, in totaal 16 miljoen euro. Hiervoor benaderen wij in samenwerking met No Five Trees momenteel verschillende partijen die net als Van Dorp in de energietransitie willen investeren. Met de investering van Van Dorp hebben wij een mooie eerste stap gezet, wat vertrouwen geeft voor een duurzame toekomst.”